Σε άσπρο-μαύρο

Οι παλιές αγάπες δεν ξεχνιούνται

Όταν ο Γιάννης Φλέσσας συνάντησε τον Οδυσσέα Ελύτη

H 18η Μαρτίου είναι μέρα ανάμνησης του "Ποιητή του Αιγαίου", μιας που αυτή τη μέρα επέλεξε να "αναχωρήσει" το 1996, για να γίνει παντοτινός.

Ο συνεργάτης μας Γιάννης Φλέσσας, σκαλίζοντας το αρχείο του, μας χαρίζει- πώς αλλιώς να πεις- τη συνέντευξη που του είχε παραχωρήσει ο Οδυσσέας Ελύτης, το Δεκέμβριο του 1978, για λογαριασμό της εφημερίδας «Το Βήμα», ενώ μας αναφέρει χαρακτηριστικά: «Ήταν η πρώτη φορά ύστερα από 6 χρόνια που έδωσε συνέντευξη ο μεγάλος μας ποιητής! Τελευταία φορά είχε μιλήσει στον Γιώργο Πηλιχό στην εφημερίδα «Τα Νέα» το 1972. Θεωρήθηκε μεγάλη επιτυχία και ο αείμνηστος Χρήστος Λαμπράκης μού είχε δώσει πριμ 10.000 δραχμές τότε...».

Αναφέρει , μεταξύ άλλων, στην εισαγωγή του ο Γιάννης Φλέσσας…:

Ύστερα από ένα πολύχρονο ιντερμέτζο σιωπής, αποφάσισε να μιλήσει σήμερα σε μια απόλυτης ουσίας επαφή με το κοινό. Γιατί όμως αυτή η απομάκρυνση από τη δημοσιότητα; Τις τελευταίες αυτές μέρες επιτέλους ξαναβρίσκουμε τον πανάκριβο ποιητικό του λόγο με την έκδοση της "Μαρίας Νεφέλης". Το έργο αυτό και μια σπάνια από μέρους του ποιητή τοποθέτηση της δημιουργικής του ταυτότητας στο νεοελληνικό πολιτισμό ερμηνεύουν τα ίδια λόγια του σε αυτή την αποκλειστική συνέντευξη στο Βήμα.

(Σας παραθέτουμε τμήμα της συνέντευξης)

Η λέξη «παράταξη», έτσι όπως βγήκε απ' τα λόγια σας, με οδηγεί σε ένα ερώτημα που πάντα με έκαιγε σε σχέση μ' εσάς. Νομίζω ήρθε η ώρα να σας το απευθύνω. Καταδικάζετε την ένταξη;

Δεν καταδικάζω τίποτα. Δεν έχω το δικαίωμα. Έχω μόνο τις πεποιθήσεις μου. Και τι να κάνω, όταν δεν υπάρχει καμιά παράταξη που να αντιπροσωπεύει τις πεποιθήσεις μου; Αφήστε ότι για έναν ποιητή αυτό μου φαίνεται αδιανόητο. Φαντάζεστε έναν Σολωμό να ανήκει σε παράταξη; Ο ποιητής ανήκει σ' ολόκληρη τη χώρα του και σ' ολόκληρο το λαό του. Προσέχω πολύ πάνω σ' αυτό το θέμα. Θυμάμαι ότι, μετά τη μεταπολίτεση και πάνω στη γενική προσπάθεια να ξαναβρούμε τον εαυτό μας, δέχτηκα να γίνω πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της ΕΡΤ. Μόλις όμως ηρέμησαν τα πράγματα, έσπευσα να παραιτηθώ. Για τον ίδιο λόγο αρνήθηκα την υποψηφιότητα του βουλευτή Επικρατείας ή του ακαδημαϊκού. Επειδή θέλω ανά πάσα στιγμή να αισθάνομαι τα χέρια μου ελεύθερα.

Το γεγονός ότι βρίσκουν απήχηση τα ποιητικά σας έργα δεν σας εγκαρδιώνει; Δεν σας παροτρύνει να συνεχίσετε;

Φυσικό είναι. Και βέβαια συνεχίζω. Ήδη επτά μεγάλα και καμιά εικοσαριά κείμενα σχηματίζουν το μεγαλύτερο μέρος ενός δευτέρου, εξίσου πολυσέλιδου τόμου. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

Νομίζω εδώ θα μπορούσαμε να δώσουμε θέση σε μια εύλογη απορία. Πώς συμβιβάζεται να δείχνετε από το ένα μέρος τόση σημασία και αφοσίωση στην ελληνική παράδοση, όπως καθαρά σε κάθε σελίδα φαίνεται απ' το θεωρητικό σας έργο «Ανοιχτά χαρτιά» και απ' το άλλο μέρος η μέχρι αναρχισμού, θα έλεγα, επαναστατική θέση που παίρνετε σε πολλά απ' τα γραπτά σας…

Η αυθαίρετη και ηλίθια στο βάθος διάκριση ανάμεσα σε «εθνικόφρονες» και «προοδευτικούς» μπερδεύει, όπως συνήθως τα πράγματα. Τι πάει να πει δηλαδή; Ότι οι προοδευτικοί δεν αγαπούν τον τόπο τους; Ότι τον αγαπούν μόνο οι εθνικόφρονες που ξέρουμε πολύ καλά ότι ενίοτε τους συμφέρει απλώς να τον αγαπούν; Για 'μένα η πίστη στον ελληνισμό είναι κάτι άλλο. Συνυφασμένο αναμφισβήτητα με την παράδοση. Αλλά και εδραιωμένο στο παρόν. Πιστεύω πως ο μικρός λαός που είμαστε και οι άλλοι μικροί λαοί δεν είναι το ίδιο πράγμα. Είμαστε γεμάτοι ελαττώματα, σύμφωνοι, έχουμε όμως κοντά στα πολλά πλην και ένα συν απέναντι στους άλλους, που είναι μοναδικό. Οι ξένοι το καταλαβαίνουν περισσότερο από 'μας τους ίδιους. Γι' αυτό και ή μας ζηλεύουν, όπως οι γείτονές μας, ή μας φοβούνται και δεν εννοούν να μας αφήσουν να σηκώσουμε κεφάλι, όπως απαξάπαντες οι δυτικοί. Το έδειξαν με την αισχρή στάση τους απέναντί μας και στα χρόνια της μικρασιατικής εκστρατείας και στις μέρες μας με την Κύπρο. Αφήνω ότι η ιστορία αυτή είναι βαθύτερη κι άμα την ξεσκαλίσεις, θα φτάσεις ως τις Σταυροφορίες και ως το Σχίσμα. Μόνιμη επιδίωξη της Δύσης ανέκαθεν ήταν να μας χωρέσει τα δύο πόδια στα δικά της παπούτσια. Και να που το καταφέρνει στις μέρες μας. Από 'δω κι εμπρός θα περπατάμε με το ένα πόδι στην ΕΟΚ και με το άλλο στο ΝΑΤΟ.

Με αυτά που λέτε τώρα, κύριε Ελύτη, δεν παίρνετε αυτό που λέμε «πολιτική θέση»;

Όχι, προς Θεού, να εξηγούμαστε. Δεν κάνω πολιτική και προπαντός κίτρινη. Αναγνωρίζω πως έτσι όπως μας ήρθανε τα πράγματα, ίσως να μη γίνεται αλλιώς. Και αν όλο μας το πρόβλημα ήταν πώς θα φορέσουμε καλύτερο βρακί, θα έπρεπε να είμαστε απολύτως ικανοποιημένοι. Όμως έχω το δικαίωμα σαν Έλληνας ν' ανησυχώ για την ταυτότητά μου.

Τι εννοείτε ακριβώς;

Θα σας φέρω ένα παράδειγμα. Υποθέστε ότι-κούφια η ώρα- υποφέρετε από μια ανίατη ασθένεια που σας καταδικάζει σε θάνατο, εκτός κι αν πάρετε ένα ορισμένο φάρμακο, που συμβαίνει δυστυχώς να έχει παρενέργειες: Να παραμορφώνει το πρόσωπό σας. Τι θα κάνετε; Θα το πάρετε το φάρμακο, για να επιζήσετε; Αυτό όμως δεν θα σας εμποδίζει κάθε φορά που θα κοιτάζεστε στον καθρέφτη να νιώθετε πίκρα και καημό. Αυτός ο καημός με πιάνει. Νιώθω κάθε μέρα την πνευματική μας υπόσταση να αλλοιώνεται καθώς διοχετεύεται μέσα στο μεγάλο, αδηφάγο χωνευτήρι του Βορρά.

Μερικοί ανόητοι – δεν διστάζω να το πω- συνάδελφοι βαυκαλίζονται με την ιδέα ότι στην κοινή αγορά το έργο τους θα περάσει με μια μεταφρασούλα και θα γίνει παγκόσμιο. Τίποτα δεν θα γίνει. Και οι ίδιοι, στην προσπάθειά τους να γίνουν ευκολομετάφραστοι, θα χάσουν και το γλωσσικό τους αίσθημα. Στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες καθημερινά κυκλοφορούν μεταποιημένα πνευματικά προϊόντα απ΄ όλο τον κόσμο. Επιπλέον, για μερικές εβδομάδες και ύστερα καταποντίζονται στον Καιάδα της ανωνυμίας. Το λέω χωρίς προκατάληψη. Αυτή τη στιγμή ετοιμάζονται βιβλία μου στη Ρουμανία, στη Σουηδία, στην Ισπανία. Με ευχαριστεί πολύ αυτό. Δεν με κάνει όμως να έχω ψευδαισθήσεις.

Αλήθεια. Με αφορμή που μιλήσατε τώρα δα για τη γλώσσα, τι θα είχε να πει ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης για το γλωσσικό ζήτημα και την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση;

Είναι κι αυτή μια υπόθεση που μας ταλαιπωρεί άδικα εδώ κι ενάμιση αιώνα. Επειδή εγώ δεν ξέρω να υπάρχει παρά μία γλώσσα, η ενιαία γλώσσα, η ελληνική, όπως εξελίχθηκε από την αρχαία, που έπρεπε να είναι το μεγάλο καμάρι μας και το μεγάλο στήριγμα. Όμως, για να συγκρίνουμε και εδώ τον εαυτό μας με τους δυτικούς, που έχουν γλώσσα πέντε- έξι αιώνων, δυσανασχετούμε, που η δική μας, πενταπλάσιων αιώνων, συμβαίνει να διαθέτει πολλά κλαβιέ. Και καταφέραμε το πλεονέκτημά μας να το μετατρέψουμε σε μειονέκτημα. Το να λέει, αγαπητέ μου, ο Έλληνας ποιητής ακόμη σήμερα «ουρανός», ή «ήλιος», ή «σελήνη», ή «άνεμος», όπως το έλεγαν η Σαπφώ και ο Αρχίλοχος δεν είναι μικρό πράγμα. Είναι πολύ σπουδαίο. Επικοινωνούμε κάθε στιγμή, μιλώντας με τις ρίζες μας. Τις ρίζες μας που βρίσκονται εκεί: στα αρχαία. Γι' αυτό και λυπάμαι που καταργήθηκαν από τα Γυμνάσια και ας με πείτε καθυστερημένο.

Αυτό αφορά ολόκληρη την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση;

Όχι, να βάζουμε τα πράγματα στη θέση τους. Συμφωνώ με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, αναγνωρίζω μάλιστα ότι χρειάστηκε μεγάλο θάρρος, για να εφαρμοστεί και ότι αυτό εγγράφεται στο ενεργητικό εκείνων που την πραγματοποίησαν. Διαφωνώ απλώς ως προς την κατάργηση των αρχαίων από τα Γυμνάσια. Δεν έπρεπε να καταργηθούν τα αρχαία, έπρεπε να αλλάξει ο τρόπος διδασκαλίας τους. Μπορεί να σας φανεί παραδοξολογία, έχω όμως την εντύπωση ότι μόνο όποιος γνωρίζει τα αρχαία μπορεί να γράφει σωστά και τη νεοελληνική δημοτική. Αυτά που βλέπουμε και ακούμε σήμερα γύρω μας, με συγχωρείτε, αλλά είναι κορακίστικα.

Κάτι άλλο τώρα. Προ καιρού και για μία ακόμη φορά, ακούστηκαν και πάλι κάποιες φήμες, και μάλιστα έντονες, για το Βραβείο Νόμπελ. Τι συμβαίνει, κύριε Ελύτη, μ' αυτό το θέμα;

Δεν βαριέστε. Στην Ελλάδα και παπούτσια να σου φέρουν από τη Σουηδία, σε βλέπουνε υποψήφιο για το Νόμπελ. Προσωπικά, δεν ασχολήθηκα ποτέ με το θέμα, ούτε πρόκειται. Καλό είναι το Νόμπελ και μακάρι να το πάρει κάποιος για τη φήμη του τόπου. Από 'κει και πέρα, τι σημασία έχει; Έγιναν καλύτεροι ο Κουασίμοντο ή ο Σεν- Τζον-Περς, που το πήραν, από τον Ουγκαρέτι ή τον Βαλερί, που δεν το πήραν; Το Νόμπελ που με ενδιαφέρει εμένα το απονέμει ο χρόνος. Αλλά αυτό ποιος αξιώνεται να το δει; Βλέπετε με πόση οικονομία είναι φτιαγμένα τα πράγματα σ' αυτό τον κόσμο-για να κάνουμε και λίγη φτηνή φιλοσοφία.

Θα μου επιτρέψετε να ξεφύγω απ' τον ερωτηματικό χαρακτήρα της κουβέντας μας και να παρατηρήσω πως μια τέτοια στάση σαν τη δική σας θα πρέπει να εκτιμάται εντελώς ιδιαίτερα στις μέρες μας, που η ζωή μπαίνει σε μια ουσιαστικότερα δημοκρατική βάση.

Από το κοινό ναι, ασφαλώς. Από τους επισήμους καθόλου. Πολλές φορές αισθάνομαι να έχω γίνει άθελά μου ένα τεστ που αποδεικνύει ακριβώς το αντίθετο. Ψοφάνε όλοι για λιλιά και χειροκροτήματα. Και τότε σε προσκυνούν. Παρηγοριά όμως είναι να σκέφτεσαι ότι υπάρχουν πολλοί συνάδελφοι ακόμη πιο αυστηροί και ολιγαρκείς, που συνεχίζουν απτόητοι τη δουλειά τους μακριά από κάθε θόρυβο. Παρηγοριά είναι και οι εντελώς νέοι, αυτοί που μπαίνουν σήμερα στα Πανεπιστήμια. Έχω κάποια επαφή μαζί τους και μπορώ να πω ότι δεν γελιέμαι. Υπάρχουν ανάμεσά τους μικρές μειοψηφίες που αντιλαμβάνονται εντελώς διαφορετικά τα πράγματα.

Τι εννοείτε, μπορείτε να μας το προσδιορίσετε αυτό;

Τα προβλήματα που θεωρούμε σημερινά είναι ήδη σχήματα του παρελθόντος. Λοιπόν, η καινούργια γενιά, η νεότατη, δείχνει να το υποψιάζεται και να αντιδρά. Πιστεύω πως αυτή είναι ταγμένη να σπάσει τα δεσμά όλων των ορθοδοξιών και να ξαναδώσει στην ελευθερία το πραγματικό της νόημα.

    Μοιραστείτε το άρθρο:

    Σχολιάστε

    ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

    O Mπομπ Ντίλαν εξομολογείται στο Γιάννη Φλέσσα

    Ο Μπομπ Ντίλαν και ο συνεργάτης μας Γιάννης Φλέσσας τετ α τετ. Η συνέντευξη που ακολουθεί πραγματοποιήθηκε...

    Συνέχεια

    Οι 3 συνεντεύξεις με τη Τζόαν Μπαέζ

    Γράφει ο Γιάννης Φλέσσας Tη Τζόαν Μπαέζ τη συνάντησα 1η φορά στο Παρίσι το 1972 σε...

    Συνέχεια