O Mάιος εν χορδαίς και οργάνοις
Γράφει ο Κώστας Προβατάς
Ο Μάιος, ο μήνας με τα αρώματα, ο μήνας που πάντα είναι συνδεδεμένος με στιγμές της παιδικής μας ηλικίας. Για 'κείνον τραγουδούσαμε: «Ο Μάιος μας έφτασε/εμπρός βήμα ταχύ/να τον προϋπαντήσουμε/παιδιά στην εξοχή». Ο Μάιος, ο μήνας της Βασιλεύουσας, αφού την 11η του μήνα του έτους 330 έγιναν τα εγκαίνιά της, την 21η είναι η γιορτή των Κωνσταντίνου και Ελένης, άρρηκτα συνδεδεμένων με την Κωνσταντινούπολη, αλλά και την 29η Μαΐου οι μνήμες σταματούν στο έτος 1453. Μετά από 1123 χρόνια δόξας σε όλα τα επίπεδα. Ο Ελληνισμός κάθε Μάιο, συγκεκριμένα την 19η μέρα του μήνα, έχει να θυμάται και τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, που καθιερώθηκε το 1994 με απόφαση της Βουλής των Ελλήνων.
Φυσικά ο Μάιος διακρίνεται και για την 1η του, την Πρωτομαγιά, που, πέραν από την ανθισμένη του δόξα, έχει να υπερηφανεύεται και για την Εργατική της ετήσια συνάντηση, που ανήκει σε όλες τις τάξεις και δεν έχει χρώματα, παρά μόνο κατακτήσεις μετά από αγώνες και θυσίες για την πιο ανθρώπινη κατάσταση δουλειάς και όχι δουλείας.
Επιλέγουμε για τη μέρα αυτή και το μήνα Μάιο το «Πρωινό Τσιγάρο», τη σπουδαία σύνθεση του Νότη Μαυρουδή (1984), αλλά και τους σπουδαίους στίχους του Άλκη Αλκαίου που τους έγραψε, για να το μελοποιήσει ο Λοΐζος. Όμως ο Μάνος τότε έδινε την τελευταία του μάχη και ο Αλκαίος δεν το έδινε αλλού το τραγούδι, αλλά ευτυχώς (για το αποτέλεσμα) μεσολάβησε ο Θάνος Μικρούτσικος και το πήρε ο Μαυρουδής. Το τραγούδι αφιερώθηκε στον Μάνο Λοΐζο, όμως ο στίχος «μ' ένα χασάπικο που κλαίει για κάποιον Τάσο» έγινε μυστηριώδης.
Κατ' άλλους αφορά τον ποιητή Τάσο Λειβαδίτη, για κάποιους άλλους τον Τάσο Τούση, τον πρώτο νεκρό στην απεργία των καπνεργατών την 9η Μαΐου 1936 στη Θεσσαλονίκη, από σφαίρες της Αστυνομίας.
Ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος, γεννημένος Πρωτομαγιά του 1909, εμπνεύστηκε από το τραγικό συμβάν και έγραψε το σπουδαίο έργο του, τον «Επιτάφιο». Στο έργο αυτό, δύο από τα ποιήματα του Ρίτσου γίνονται χασάπικα με μεγάλη λαϊκή αποδοχή, επενδυμένα με τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη. «Που πέταξε τ' αγόρι μου» και «Χείλι μου Μοσκομύριστο». Η στήλη σέβεται, εκτιμά, αγαπά και αποτείνει φόρο σε όλους τους σπουδαίους. Ο «Μαγιάτικος» Ρίτσος και ο «Επιτάφιός» του, είναι το πρώτο ποίημα που εγγράφεται στην ελληνική δισκογραφία σε δίσκο LP (Long Play) δηλαδή 33 στροφών, το 1961. Τέλος, ήταν το πρώτο ποίημα, μεγάλου ποιητή, που μελοποιήθηκε, ανοίγοντας τον δρόμο για τη μελοποίηση άλλων επίσης μεγάλων ποιητών.
Για το 2021 να διαλέξουμε και την «Παράξενη Πρωτομαγιά» των Χατζιδάκι και Γκάτσου, που πέφτει Μεγάλο Σάββατο αλλά και εν μέσω πανδημίας, μιας κατάστασης που αυτή η γενιά δε θα ξεχάσει ποτέ. Το «Κόκκινο Τριαντάφυλλο» του Μίκη Θεοδωράκη, αφιερωμένο στον Αλέξανδρο Παναγούλη, που σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό -και καθόλου τυχαίο για πολλούς- δυστύχημα, την Πρωτομαγιά του 1976. Την «Πρώτη Μαΐου» του Μάνου Λοΐζου που, εκτός από το σημειολογικό του τραγουδιού, ο Μάνος Λοΐζος το έγραψε, γιατί 1η Μαΐου είχε συναντήσει την πρώτη του γυναίκα, Μάρω, σε φιλικό σπίτι και εκεί έγινε η γνωριμία… Και της χάιδευε και τα μακριά της τα μαλλιά, όπως λέει το τραγούδι… Αυτά αναφέρει στη βιογραφία του Μάνου Λοΐζου, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος.
Βεβαίως, θα σημειώσουμε με μεγάλα γράμματα την Καισαριανή και την 1η Μαΐου του 1944, όπου η εργατική Πρωτομαγιά συνέπεσε με την εκτέλεση 200 Ελλήνων πατριωτών, ως αντίποινα για τον φόνο του Γερμανού υποστράτηγου, Φραντς Κρεχ και των τριών συνοδών του, που έγινε στις 27 Απριλίου 1944 σε τοποθεσία κοντά στους Μολάους Λακωνίας. Οι 200 της Καισαριανής μεταφέρθηκαν από το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου όπου ήταν κρατούμενοι, στο σκοπευτήριο της Καισαριανής και εκεί εκτελέστηκαν από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής. Τα γεγονότα αποδίδονται ρεαλιστικά στην ταινία του Παντελή Βούλγαρη, «Το τελευταίο Σημείωμα». «Πρωτομαγιά. Γεια σε όλους. Πάμε στη μάχη», έγραφε στο τελευταίο του σημείωμα ένας ακόμη εκτελεσμένος ήρωας της Καισαριανής.
Και πηγαίνοντας στα μουσικά θέματα του Μαΐου, θα σταθούμε πρώτα σε έναν αγαπημένο καλλιτέχνη που η καταγωγή του έχει ρίζες πραγματικά «εδώ κι εκεί». Γεννημένος από γονείς Εβραίους Κερκυραίους, στην Αλεξάνδρεια, θεία Ιταλίδα, παππούδες και γιαγιάδες από Ζάκυνθο και Μικρά Ασία, ο Ζορζ (αρχικά Τζουζέπε) Μουστακί κατέληξε… Γάλλος.
Γεννήθηκε και έφυγε από τη ζωή Μάιο μήνα, την 3η (1934) και την 23η μέρα (2013) αντίστοιχα. Είναι ένα αφιέρωμα που θα φιλοξενήσει το www.mousikogramma.gr, δεδομένου ότι ο Μουστακί έχει συνδέσει αρκετά το όνομά του με την Ελλάδα, αλλά και προσωπικά διέγραψε σπουδαία καριέρα. Το πιο αγαπημένο του τραγούδι στην Ελλάδα θεωρείται το «Είμαστε δυο», από την ταινία μικρού μήκους του Ροβήρου Μανθούλη, που τραγούδησε με τον Μίκη Θεοδωράκη. Εξίσου διαχρονικός φυσικά και ο μοναδικός «Μέτοικος».
Ίδια περίπτωση ο Βασίλης Τριανταφυλλίδης, ο αείμνηστος Χάρρυ Κλυνν, γεννήθηκε και έφυγε μήνα Μάιο, την 7η μέρα (1940) και την 21η (2018). Μπορεί να μην είναι αμιγώς συνδεδεμένος με τη μουσική ιστορία, όμως μέσα από την πολυσχιδή προσωπικότητά του έγραψε και στίχους που για τον οποιονδήποτε λόγο έμειναν στα χείλη μας. «Ουγκάγκα μπουμ μπουμ», «Μαίρη», «Τι είναι η πατρίδα μας», ιστορίες από την καριέρα ενός σπουδαίου καλλιτέχνη που έφυγε άδοξα, καταβεβλημένος από τον πρόωρο χαμό του γιου του. Ο Νίκος Τριανταφυλλίδης, ο σκηνοθέτης, ο ιδρυτής της σκηνής Gagarin, είχε φύγει από τη ζωή δυο χρόνια νωρίτερα και ο «Χάρρυ» δεν το πήγε παραπάνω.
Ο σπουδαίος Στράτος Διονυσίου έφυγε από τη ζωή την 11η Μαΐου 1990, την ίδια ημερομηνία μετά από 15 χρόνια έφυγε ο Μιχάλης Γενίτσαρης το 2005. Οι δυο τους είχαν συνεργαστεί στο ένδοξο παρελθόν τους, σε δυο τραγούδια μαζί, τα "Εμπήκα μες το καπηλειό" και "Όνειρο ήταν η αγάπη", σε στίχους του Μπάμπη Βασιλειάδη (Τσάντα) το 1960. Το άλμπουμ λεγόταν «Της νύχτας το μινόρε» και θα βρει κανείς εκεί ένα ασύλληπτο μπουκέτο από δημιουργούς: Χιώτη, Μητσάκη, Βίρβο, Δερβενιώτη, Παπαϊωάννου, Μουφλουζέλη, Μπιθικώτση και φυσικά Γενίτσαρη και «Τσάντα». Το άλμπουμ αυτό πλέον θεωρείται συλλεκτικό, είναι κατηργημένο και ανήκε στην εταιρεία PANIVAR.
Ο Μπάμπης Βασιλειάδης, ο «Τσάντας» έφυγε από τη ζωή την 16η Μαΐου 1972. Η τσάντα που είχε πάντα μαζί του ο σπουδαίος αυτός στιχουργός του έδωσε το παρατσούκλι, αλλά όχι άδικα. Τα χαρτιά με τους στίχους πήγαιναν σε όλα τα τότε στέκια, άλλα τα έδινε, τα χάριζε, άλλα μπορεί να τα πληρωνόταν. Πολύ αυθόρμητα θα τον λέγαμε το αντίστοιχο «αρσενικό» δέος της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου, χωρίς να θέλουμε να υποτιμήσουμε τους σπουδαίους της εποχής, Κώστα Βίρβο και Χρήστο Κολοκοτρώνη. Έχει γράψει πάνω από 1.000 τραγούδια, σπουδαίες επιτυχίες, όπως οι «Παρτίδες» του Χιώτη, το «Σιγανοψιχάλισμα» και οι «Γλάροι» που ερμήνευσε ο Γαβαλάς, το «Πικραμένο αγόρι» σε συνεργασία με τον Τσιτσάνη, τραγούδι που ο Χατζιδάκις συμπεριέλαβε στα «Πέριξ». Όμως με τον Ζαμπέτα έγραψε τραγούδια θρύλους, όπως «Τα δειλινά», «Ήρθα κι απόψε στα σκαλοπάτια σου», «Που 'σαι Θανάση». Ο άνθρωπος που έγραψε ιστορία με τους στίχους του στο «Πριν το χάραμα μονάχος» ή το «Σβήσε το φως να κοιμηθούμε» με τον Γιάννη Παπαιωάννου. Εκείνος πήγε τον Καζαντζίδη στο πρώτο του βήμα, έδωσε στον Μπιθικώτση το 1949 πρώτη φορά στίχους για μελοποίηση σε γραμμόφωνο, ανακάλυψε τη Γιώτα Λύδια και τη Ρία Κούρτη, ενώ ο Ζαγοραίος έγινε γνωστός με το δικό του «Άναψε το τσιγάρο». Κι ο άνθρωπος που συνδέθηκε άρρηκτα με τον δικτάτορα Παπαδόπουλο, αφού η αδελφή του, η Νίκη, ήταν η πρώτη σύζυγός του, με την οποία είχε 2 παιδιά. Πολλοί λένε ότι όλη η πτώση του Βασιλειάδη, μέχρι το θάνατό του, οφείλεται στο χωρισμό της αδελφής του με τον Παπαδόπουλο. Όμως αυτό το κομμάτι που μας ενδιαφέρει, της μουσικής ιστορίας, θα το δούμε σε πλήρες αφιέρωμα στο www.mousikogramma.gr. Διότι πραγματικά πρόκειται για ένα μεγάλο κομμάτι της, συνδετικός κρίκος τριών τουλάχιστον διαφορετικών εποχών, όπως το ρεμπέτικο, το παλιό λαϊκό και το πιο σύγχρονο που ερχόταν τη δεκαετία του '70, που δεν την πρόλαβε. Ωστόσο, σηματοδοτεί προσαρμογή προς την κατεύθυνση αυτή με την περίφημη «Αγωνία» που γράφτηκε για τον Βοσκόπουλο.
Ήταν 9 Μαΐου, όταν γεννήθηκαν η Λιζέτα Καλημέρη (1969) και ο Κώστας Μάντζιος (1963), δηλαδή λίγα χρόνια μετά την ίδια μέρα του 1950, όταν ξεκίνησε να υφίσταται και να εορτάζεται η Ημέρα της Ευρώπης, για την Ειρήνη και την Ενότητα στη Γηραιά Ήπειρο. Η Λιζέτα Καλημέρη είναι αδελφή της Μελίνας Κανά, η οποία γεννήθηκε κι εκείνη Μάιο, την 29η μέρα του 1966, την ίδια μέρα που ο Frank Sinatra έβλεπε το «Strangers in the night» να γίνεται Νο 1 σχεδόν σε όλον τον κόσμο! Η Λιζέτα Καλημέρη και ο Κώστας Μάντζιος βρέθηκαν μαζί δισκογραφικά το 2008, στο άλμπουμ «Όνειρο στην έρημο» του συνθέτη Νικήτα Βοστάνη και του στιχουργού Κώστα Μπαλαχούτη, όπου η Λιζέτα τραγούδησε ένα τραγούδι σε δικούς της στίχους, με τον τίτλο «Οδυσσέας».
Βεβαίως, ο μήνας Μάιος εμπεριέχει και το τέλος της ζωής του Νίκου Γκάτσου, την 12η μέρα του 2005. Κι επειδή σε προηγούμενη παράγραφο σημειώναμε το ιστορικό πέρασμα από το ελληνικό τραγούδι του Χαράλαμπου Βασιλειάδη, σίγουρα η περίπτωση του Γκάτσου έχει να κάνει με κάτι διαφορετικό, άλλο πέρασμα, άλλο χρώμα. Όμως, όπως και στην περίπτωση του Γιάννη Ρίτσου, θα βρει κανείς στα γραφόμενά του την ελληνική ιστορία με κάποιον τρόπο.
"Αλλάζουν οι καιροί, περνάν τα χρόνια, του κόσμου το ποτάμι είναι θολό..."
έγραψε πριν από πολλά χρόνια ο Νίκος Γκάτσος σε απότιση τιμής προς τον Γιώργο Σεφέρη, στο "Τραγούδι του παλιού καιρού". Στην «Αμοργό» οι λέξεις γίνονται πολιτιστικό κεφάλαιο, η «Χοντρομπαλού» του Ντε Μοπασάν γίνεται στα χείλη της Δέσπως Διαμαντίδου η ιστορία ενός έθνους σε λίγα λόγια, με την κατανυκτική μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου. Κι ο «Γιάννης ο Φονιάς», στο βιβλίο του Μάνου Ελευθερίου, θεωρείται επιτομή του περιγραφικού λόγου, ικανού να γίνει μονόπρακτο επιπέδου Σάμιουελ Μπέκετ. Η ιδέα ποτέ δεν εγκαταλείφθηκε, ένα τραγούδι δηλαδή να είναι αφορμή ενός θεατρικού γίγνεσθαι, αρκεί να μην ξεχάσουμε εμείς την καταγωγή μας, την παράδοσή μας, τα ήθη και έθιμά μας, να μην αφομοιωθούμε τουλάχιστον σε αρνητικό βαθμό. Και για τον Νίκο Γκάτσο το "Μουσικόγραμμα" θα έχει αφιέρωμα στην ημερομηνία μνήμης του.
Με λίγα λόγια έχει φανεί πόσο σημαντικός είναι για τον Ελληνισμό ο μήνας Μάιος, έχει να θυμάται σπουδαία πράγματα. Μέσα στον Μάιο, όπως θα δούμε και στο trivial που θα κλείσει το κείμενό μας, υπάρχουν γεννήσεις και θάνατοι πολλών σημαντικών ονομάτων του ρεμπέτικου τραγουδιού, από Βαμβακάρη, Βασιλειάδη, Γενίτσαρη, Τούντα, Στελλάκη Περπινιάδη κ.ά.
|
| ΓΕΝΝΗΣΕΙΣ | ΘΑΝΑΤΟΙ |
| 1-Μαϊ | Γιάννης Ρίτσος (1909), Στάθης Δρογώσης (1977), Ζωή Τηγανούρια | Ζωή Κουρούκλη (2018) |
| 2-Μαϊ |
| Νίκος Καλλέργης (2008) |
| 3-Μαϊ | Ζορζ Μουστακί (1934), Ρένα Κουμιώτη (1948), Νίκος Γιαννάτος (Πυξ Παξ) (1955), Γιώργος Κριμιζάκης (1943) | Δημήτρης Φάμπας (1996), Θανάσης Βέγγος (2011) |
| 4-Μαϊ | Σοφία Αρβανίτη (1968), SNIK (Ράπερ) (1987), Πίτσα Παπαδοπούλου (1944) | Γιώργος Προπατορίδης (Καμπουρέλος) (2007) |
| 5-Μαϊ | Κώστας Χαριτοδιπλωμένος (1955) | Νίκος Γούναρης (1955) |
| 6-Μαϊ | Νίκος Αναγνωστάκης, Λάκης Λαζόπουλος (1956) | Γιάννης Βλάσσης (2018), Θοδωρής Παυλάκος (2017) |
| 7-Μαϊ | Χάρρυ Κλυνν (1940) |
|
| 8-Μαϊ |
| Μαριάννα Χατζοπούλου (2002), Άντζελα Γκρέκα (2016) |
| 9-Μαϊ | Λιζέτα Καλημέρη (1969), Γιάννης Σταματίου (Σπόρος) (1935), Κώστας Μάντζιος (1963) |
|
| 10-Μαϊ | Μάρκος Βαμβακάρης (1905), Σταύρος Σταύρου (1988) |
|
| 11-Μαϊ | Φλέρυ Νταντωνάκη (1937), Χρήστος Λεοντής (1940) | Στράτος Διονυσίου (1990), Μιχάλης Γενίτσαρης (2005) |
| 12-Μαϊ | Λεωνίδας Μπαλάφας (1981), Ελευθερία Ελευθερίου (1989) | Βαγγέλης Περπινιάδης (2003), Νίκος Γκάτσος (2005) |
| 13-Μαϊ | Κωστής Μαραβέγιας (1974), Γιώργος Παπαστεφάνου (1941) | Φρόσω Κοκκόλα (1999) |
| 14-Μαϊ | Στέλιος Περπινιάδης (1899), Καίτη Γκρέυ (1924), Σώτια Τσώτου (1942), Θοδωρής Παπαδόπουλος (1957) |
|
| 15-Μαϊ | Μάνος Ξυδούς (1953), Λία Βίσση (1955), Γιώργος Σαμπάνης (1983) | Στέλιος Μακρυδάκης (1995) |
| 16-Μαϊ | Γιώργος Ρωμανός (1947), Γιώργος Ζήκας (1949), Σόφη Ζαννίνου (1949), Κώστας Λειβαδάς (1973) | Χαράλαμπος Βασιλειάδης (Τσάντας) (1972) |
| 17-Μαϊ | Βίκυ Μοσχολιού (1943), Έλλη Παπαλά (1957), Μάνος Παπαδάκης (1941) |
|
| 18-Μαϊ |
| Σεβάς Χανούμ (1990) |
| 19-Μαϊ |
|
|
| 20-Μαϊ | Μαρινέλλα (1938) | Μπέμπα Κυριακίδου (2019) |
| 21-Μαϊ | Κωνσταντίνος Αργυρός (1986) | Χάρρυ Κλυνν (2018) |
| 22-Μαϊ |
| Τόλης Χάρμας (2008) |
| 23-Μαϊ |
| Παναγιώτης Τούντας (1942), Ηλίας Λυμπερόπουλος (1984), Ζορζ Μουστακί (2013) |
| 24-Μαϊ | Δημήτρης Κοντογιάννης, Πάνος Μουζουράκης (1979), Νικηφόρος (1988) |
|
| 25-Μαϊ | Παντελής Δημητριάδης (Κόρε Ύδρο) (1978), Κώστας Μαρτάκης (1984), Γιούλη Τσίρου (1963) |
|
| 26-Μαϊ | Παναγιώτης Στεργίου, Ειρήνη Μερκούρη (1981), Μόνικα (1985) |
|
| 27-Μαϊ | Ζωζώ Σαπουντζάκη (1933) |
|
| 28-Μαϊ |
| Φώτης Πολυμέρης (2013) |
| 29-Μαϊ | Θανάσης Βέγγος (1927), Μελίνα Κανά (1966) |
|
| 30-Μαϊ | Γεράσιμος Λαβράνος (1935), Ζωή Παπαδοπούλου | Ανέστος Αθανασίου (Γύφτος) (1984), Αντώνης Ρεπάνης (2019) |
| 31-Μαϊ | Γιάννης Κούτρας (1955) |
|
Σχολιάστε