Ειρήνη Παπά: «Πάνω απ' όλα είμαι Ελληνίδα»
Γράφει ο Γιάννης Φλέσσας
Τον Σεπτέμβριο του 1979 συνάντησα την αιώνια Ελληνίδα, Ειρήνη Παπά και κάναμε μία, πάνω απ' όλα, ειλικρινή συνέντευξη, σχετικά με όλα όσα συνέβαιναν αλλά και όλα όσα την αφορούσαν. Έγραφα χαρακτηριστικά...:
Η Ειρήνη Παπά είναι πρόκληση. Δεν κυνηγάει όμως ποτέ την προβολή. Αν τη ρωτήσουν, μιλάει, αλλιώς σωπαίνει. Οι δηλώσεις δεν είναι δουλειά της. Αλλά δεν κρύβει τη γνώμη της- για όλα. Είναι ξεροκέφαλή; Ίσως. Είναι γενναία; Σίγουρα. Και αληθινή. Και τόσο ώριμη όσο δεν το περιμένεις- αν αφεθείς και παρασυρθείς απ' το νεανικό αέρα της, απ' τη φρεσκάδα της, την τόσο αρμονικά συνταιριασμένη με μια αποφασιστικότητα και μια δύναμη που ξαφνιάζουν όσους δεν την ξέρουν. Μαθήτρια στη δραματική σχολή έλεγε στους δασκάλους της: «Μη με στενεύετε, δεν θέλω. Όσο μεγάλη και να 'ναι η Παξινού, εγώ δεν θέλω να γίνω σαν αυτή. Μου αρκεί που είμαι ο εαυτός μου…».
Γεννήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου του 1926 στο Χιλιομόδι Κορινθίας και από το 1943 που παντρεύτηκε τον Άλκη Παπά, άλλαξε το επώνυμό της από Λελέκου σε Παπά. Το 1948 εμφανίζεται για πρώτη φορά στον κινηματογράφο, στην ταινία "Χαμένοι Άγγελοι" και από τότε οι επιτυχίες διαδέχονται η μία την άλλη: "Τα κανόνια του Ναβαρόνε", "Ζορμπάς", "Ζ", "Ηλέκτρα", "Ιφιγένεια", "Τρωάδες" και ένα σωρό άλλες.
Πατάω το κασετόφωνο, αρχίζω να ρωτάω και είναι χείμαρρος.
Για τις σχέσεις της με τους κριτικούς.
Είναι φορές που στην Ελλάδα οι κριτικοί δεν οδηγούν τους δημιουργούς και το κοινό. Γράφουν τη δική τους άποψη για την παράσταση. Μας λένε δηλαδή πώς θα θέλανε οι ίδιοι να είχε ανέβει το έργο. Σωστά, αλλά γιατί δεν σκηνοθετούν οι ίδιοι μια παράσταση, όπως τη θέλουν; Εγώ δεν έχω αντίρρηση να δω ένα έργο ανεβασμένο από οποιονδήποτε κριτικό θεάτρου. Όμως δεν προορίστηκα να ικανοποιήσω το όραμα καθενός…
Πώς αξιολογεί τη νέα γενιά των συναδέλφων της και των άλλων νέων ανθρώπων στο χώρος της τέχνης;
Όποιος δεν μ' αρέσει δεν σημαίνει πως δεν αξίζει κιόλας… Δεν είμαι ούε ειδικός, ούτε ερευνητής – είμαι απλώς μια ηθοποιός, που έτσι κι αλλιώς πιστεύει ότι είναι ανεπίτρεπτο να αξιολογείς και να κατατάσσεις τους ανθρώπους και πολύ περισσότερο τους καλλιτέχνες. Στη ζωή, αλλά και στη δουλειά μου, φροντίζω κάθε φορά να ξεπερνάω την τάση- που 'χει ο καθένας μας- να φέρομαι σαν το μυθικό Προκρούστη. Η αξία του ανθρώπου για 'μένα μετριέται με το πόσο μένει ο εαυτός του. Έναν ηθοποιό τον εκτιμώ ή τον θαυμάζω, όταν επιμένει να είναι ο ίδιος – έστω κι αν αυτό που είναι εμένα δεν μου αρέσει. Έχω δει άλλωστε πόσο τα σχολεία- με τη μανία τους να βαθμολογούν- έχουν αδικήσει και μεγαλοφυείς ανθρώπους. Δεν έχει σημασία αν εγώ έχω γρήγορη αντίληψη στις ξένες γλώσσες, λόγου χάριν, κι ο άλλος δεν έχει αντίστοιχα την ίδια δυνατότητα. Γιατί αυτός μπορεί να κάνει κάτι άλλο πολύ πιο γρήγορα και πολύ πιο ωραία από 'μένα. Αυτό μ' ενδιαφέρει σε κάθε άνθρωπο: ποιες είναι οι δικές του δυνατότητες, η αντίληψή του, το μέτρο του. Αυτό ζήτησα στο σχολείο απ' τους δασκάλους μου και στη ζωή απ' τους ανθρώπους.
Ηλέκτρα, Μήδεια, Αντιγόνη - κορυφαίες ερμηνείες μιας τραγωδού που με μόχθο κατάκτησε την παγκόσμια αναγνώριση, της φορτώνουν την ευθύνη να 'χει άποψη για το αρχαίο δράμα:
Δεν αισθάνομαι ότι μπορώ να διδάξω υπεύθυνα πώς πρέπει να παίζεται η τραγωδία. Άλλωστε, δεν προσπαθώ να διδάξω σε κανέναν τίποτα…
Μιλάει για το θέμα που δημιουργήθηκε από μια πρόσφατη δήλωσή της που έγινε στην Ιταλία. Και διευκρινίζει:
Δεν είμαι υπεύθυνη για τις παρερμηνείες που μπορεί να διαπράξει κάποιος δημοσιογράφος- θελημένα ή αθέλητα- και ούτε νιώθω πως πρέπει να τρέχω να κάνω διαψεύσεις… Σε μια συνέντευξη Τύπου, με την ευκαιρία της παρουσίασης της Ιφιγένειας εν Αυλίδι, με εμφάνισαν – παραπλανητικά και ψεύτικα- να λέω πως η φόρμα του αρχαίου δράματος είναι πιο κοντά στο σημερινό μιούζικ χολ. Όμως εγώ ποτέ δεν είπα τέτοιο πράγμα. Δεν μπορώ άλλωστε να πω ότι παρερμηνεύεται σήμερα στην Ελλάδα η τραγωδία ή η κωμωδία, εφόσον δεν έχει διασωθεί κανένα ντοκουμέντο, το οποίο θα μας δίδασκε πώς παιζόταν στην αρχαιότητα. Οι μαρτυρίες που υπάρχουν δεν είναι πλήρεις. Κι αυτές τις μαρτυρίες μελέτησα κι εγώ, όπως και πολλοί άλλοι. Το μόνο πράγμα που σκέφτομαι χρόνια τώρα είναι: Οι υποκριτές της αρχαιότητας
έκαναν ένα χρόνο πρόβες πριν ανεβάσουν το δράμα. Μουσική και χορογραφία είχαν αποφασιστική συμμετοχή στην παράσταση. Πολλά μέρη ήταν χορευτικά και ακόμα περισσότερα τραγουδιούνταν.
Όλα αυτά δεν τα λέω εγώ, τα τεκμηριώνει ο Λεκατσάς και τόσοι άλλοι… Θυμάμαι που ο Σπύρος Μελάς - καθηγητής μου στη δραματική σχολή- μας έλεγε πως «στην αρχαία παράσταση της τραγωδίας του Αισχύλου, "Ευμενίδες", ήταν τόσα τα σχήματα του χορού και τόση η ποικιλία των κινήσεων, που έμοιαζαν μ' αυτές που σε μια νύχτα καταιγίδας κάνει η μανιασμένη θάλασσα. Αυτά θα τα θυμάμαι πάντα. Δεν ξέρω ποιο είναι το σωστό ή το λάθος στη σημερινή διδασκαλία του αρχαίου δράματος. Ωστόσο, νομίζω πως οι σύγχρονες αφαιρετικές μουσικές παραστάσεις πιθανόν να θυμίζουν κάπως τη φόρμα και τη δομή της αρχαίας τραγωδίας ή κωμωδίας. Αυτό είναι κάτι που έχει σημασία για 'μας, που σήμερα πασχίζουμε να ερμηνεύσουμε το αρχαίο δράμα. Αυτό ήθελα να πω και το περεξήγησαν οι Ιταλοί δημοσιογράφοι.
Η δουλειά της την καλεί. Κοσμογυρισμένη αλλά όχι κοσμοπολίτισσα. Αυστηρή και συνεπής, πάντα επιστρέφει στις ρίζες…
Πάνω απ' όλα είμαι Ελληνίδα. Εδώ είναι ο τόπος όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα. Γυρίζω όλο τον κόσμο, γιατί με καλούν οι επαγγελματικές μου υποχρεώσεις. Ζω βέβαια τον περισσότερο καιρό έξω, γιατί εκεί υπάρχουν περισσότερες δυνατότητες να δουλέψει κανείς. Εδώ ο χώρος είναι πολύ περιορισμένος. Δεν είναι προσωπική επιλογή να ζω μακριά από τον τόπο μου. Είναι απλώς επαγγελματική αναγκαιότητα.
Επαγγελματικά σχέδια;
Διάβασα τον "Ιατροδικαστή" του Βασίλη Βασιλικού και μου άρεσε. Πήρα τα δικαιώματα για την κινηματογραφική του μεταφορά, γιατί πιστεύω πως μπορεί να γίνει μια πολύ καλή ταινία. Όμως δεν είμαι η ίδια παραγωγός. Έχω τις καλές προθέσεις, αλλά χρειάζεται και η προθυμία κάποιας τράπεζας, ας πούμε… Και από το ένα ως το άλλο η απόσταση αποδεικνύεται πολλές φορές χαώδης και αγεφύρωτη! Θέλω όμως να γίνει ταινία "Ο Ιατροδικαστής".
Στην Ιφιγένεια του Μιχάλη Κακογιάννη απέσπασε θετικότατα σχόλια σαν Κλυταιμνήστρα και τώρα αρχίσει την προώθηση δύο νέων έργων της. Το ένα είναι «Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι», η ταινία που έκανε με τον Φραντζέσκο Ρόζι στην Ιταλία και το άλλο είναι ο δίσκος με τις «Ωδές» - τα δημοτικά μας τραγούδια διασκευασμένα από τον Βαγγέλη Παπαθανασίου. Αλλά…
Γι' αυτά θα σου μιλήσω την επόμενη φορά που θα βρεθούμε.
Και με αποχαιρετάει στητή και περήφανη σαν λεύκα, λιτή και αγέρωχη σαν δωρικός κίονας.
(Η παραπάνω συνέντευξη έχει δημοσιευτεί στο βιβλίο του Γιάννη Φλέσσα, "Κουβεντιάζοντας - 30 συνεντεύξεις & ένα αντίο", που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Τετράγωνο).
ΟΛΕΣ ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
Σχολιάστε