Γιάννης Mπελώνης: «Κάνω μία νέα πρόταση, η οποία ευελπιστώ να έχει αποδέκτες»
Γράφει η Μίνα Μαύρου
Βαμβακάρης, Παπαϊωάννου, Σκαρβέλης, Χιώτης, Μπαγιαντέρας και απέναντι μία καλοκουρδισμένη συμφωνική ορχήστρα με την ενσωμάτωση 2 μπουζουκιών, μίας κιθάρας και ενός πιάνου. Σκηνικό οξύμωρο, εντούτοις πέρα για πέρα αληθινό, μιας και μιλάμε για το «Symphonic Rebetiko», την πρώτη ολοκληρωμένη παρουσίαση του Ρεμπέτικου σε συμφωνική επεξεργασία, η οποία θα λάβει χώρα στη μεγαλοπρεπή σκηνή του θεάτρου ΟΛΥΜΠΙΑ την Πέμπτη 7 Νοεμβρίου.
Ο εμπνευστής αυτού του τολμηρού εγχειρήματος, μουσικολόγος και ενορχηστρωτής Γιάννης Μπελώνης, μάς μιλά για τα πώς και τα γιατί αυτού του έργου, ενώ δηλώνει ευθαρσώς: "Δεν πιστεύω ότι πρέπει να αντιμετωπίζουμε τα τραγούδια σαν ένα μουσειακό είδος. Αρκεί η οποιαδήποτε παρέμβαση που γίνεται να σέβεται την φύση της πρωτογενούς ιδέας του δημιουργού".
Γιάννη Μπελώνη, την Πέμπτη 7 Νοεμβρίου θα παρουσιαστεί στο θέατρο ΟΛΥΜΠΙΑ η παράσταση «Symphonic Rebetiko». Πώς γεννήθηκε η ιδέα αυτού του έργου;
Η ιδέα γεννήθηκε αρκετά χρόνια νωρίτερα, σε ένα από τα πολύωρα ταξίδια μας προς το τμήμα «Λαϊκής και Παραδοσιακής Μουσικής» στην Άρτα, όπου διδάσκαμε μια παρέα «Αθηναίων». Ταξιδεύαμε πάντα μαζί με τον εξαίρετο μουσικό, παιδαγωγό, συνθέτη και αδερφικό μου φίλο Πάρι Περυσινάκη, και δύο ακόμα συναδέλφους. Μέσα στις ατέλειωτες συζητήσεις που κάναμε σ' αυτές τις διαδρομές, με αφορμή μια χριστουγεννιάτικη συναυλία που ετοίμαζα για την Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής της ΕΡΤ, μού είπε ο Πάρις: «Μα καλά... δεν θα έπρεπε αυτές οι ελληνικές ορχήστρες να παίζουν και λαϊκούς συνθέτες; Γιατί δεν έχει γράψει κανείς για τον Ζαμπέτα, τον Χιώτη, τον Βαμβακάρη και τόσους άλλους;».
Αυτό ήταν… Ο σπόρος είχε ήδη φυτευτεί. Μετά από διαφόρων επιπέδων επεξεργασία, πολλές δοκιμές και ατέλειωτες ώρες, ακούγοντας παλιές ηχογραφήσεις και γράφοντας για συμφωνική ορχήστρα, γεννήθηκε το "Symphonic Rebetiko". Με τον Περυσινάκη, πολύ συχνά μνημονεύουμε αυτή την στιγμή και το πόσο καθοριστικό ρόλο έπαιξε στο να ξεκινήσω να ενορχηστρώνω ρεμπέτικα για μεγάλη συμφωνική ορχήστρα.
Ποιο ήταν το δύσκολο κομμάτι αυτού του project;
Στο project αποφεύχθηκε η χρήση πολλών οργάνων που να χρειάζονται ενίσχυση, προκειμένου να μην χαθεί ο συμφωνικός χαρακτήρας που επιδιώκεται να αποκτήσει το εν λόγω πρόγραμμα, εντούτοις, έχουν ενσωματωθεί στο ορχηστρικό σύνολο 2 μπουζούκια, κιθάρα και πιάνο (το «λαϊκό» σχήμα του συνόλου), που βρίσκονται διαρκώς σε έναν «γόνιμο» μουσικό διάλογο με την υπόλοιπη ορχήστρα. Έτσι, επιτυγχάνεται αφενός να μην χαθεί το ιδιαίτερο χρώμα του ρεμπέτικου και αφετέρου να καταδεικνύεται ο σαφής ρόλος της συμφωνικής ορχήστρας, ώστε να υπάρχει μια ειδοποιός διαφοροποίηση από τις έως τώρα γνωστές εκτελέσεις. Αυτή η ισορροπία νομίζω ότι αποτέλεσε το δυσκολότερο κομμάτι του συγκεκριμένου project.
Ερμηνεύουν τα «Κίτρινα ποδήλατα», η Μπέττυ Χαρλαύτη και ο Σπύρος Κλείσσας, αν μη τι άλλο καλλιτέχνες που δεν τους έχουμε συνηθίσει στο συγκεκριμένο είδος τραγουδιού! Τι θέλει να μας πει ο ποιητής, εν προκειμένω ο συνθέτης- ενορχηστρωτής;
Θα μπορούσα να μιλάω πολλή ώρα για τον καθένα από αυτούς τους ερμηνευτές, αλλά θα αρκεστώ στα γενικά χαρακτηριστικά της συνεργασίας μας για οικονομία χώρου.
Κατ' αρχάς πρόκειται για καλλιτέχνες που θαυμάζω απεριόριστα και μου αρέσει πολύ τόσο ο τρόπος που τραγουδάνε όσο και ο τρόπος που αποδίδουν το νόημα των στίχων που ερμηνεύουν. Κατά δεύτερον, έχουν την εμπειρία της συνύπαρξης με συμφωνικές ορχήστρες και την ικανότητα – διατηρώντας πάντα το προσωπικό μουσικό τους στίγμα – να προσαρμόζουν την ερμηνεία τους στο ελαφρώς πιο «δυτικότροπο», για το συγκεκριμένο είδος τραγουδιού, ύφος της ενορχήστρωσης. Η ερμηνεία τους είναι δωρική, χωρίς υπερβολικές τσαλκάντζες και περιττά «γυρίσματα», κάτι που εξυπηρετεί απολύτως τις αισθητικές ανάγκες συνύπαρξης με μια συμφωνική ορχήστρα, ενώ επίσης, διαβάζουν με άνεση παρτιτούρα και μπορούν να τραγουδήσουν με ακρίβεια όλες τις δίφωνες και τρίφωνες μουσικές γραμμές των φωνών, και ταυτόχρονα να αντιλαμβάνονται όλες τις υποδείξεις του μαέστρου.
Παράλληλα – κάτι που θα διαπιστώσετε σε λίγες μέρες στη συναυλία – με τη φρέσκια, αλλά, παράλληλα πιστή στην παράδοση, ερμηνεία τους, χαρίζουν νέα πνοή στα τραγούδια, μεταφέροντας αναλλοίωτο το βαθύτερο νόημά τους στις επόμενες γενιές. Όπως γνωρίζουμε, το Ρεμπέτικο διαθέτει μια πολύ μεγάλη δεξαμενή άντλησης τραγουδιών, και πιστεύω ότι αυτά που έχουν επιλεγεί ταιριάζουν απόλυτα στο ερμηνευτικό στίγμα του καθενός. Τέλος, όλους μάς συνδέει στενή φιλική σχέση. Μας αρέσει να δημιουργούμε και να πειραματιζόμαστε παρέα.
Πόσος καιρός χρειάστηκε, για να υλοποιήσεις το συγκεκριμένο εγχείρημα;
Συνολικά χρειάστηκα λίγο περισσότερο από 2 χρόνια. Ήταν κάτι που με απασχολούσε, και με απασχολεί ακόμα και σήμερα, καθημερινά, καθώς εμπλουτίζω συνεχώς το ήδη υπάρχον ρεπερτόριο, παράλληλα βέβαια με όλες τις υπόλοιπες υποχρεώσεις μου.
Βαμβακάρης, Νταλκάς, Σκαρβέλης, Γκόγκος, Χατζηχρήστος, Παπαϊωάννου, Τούντας, Χιώτης, Ρουμπάνης, Περιστέρης, Σκαρβέλης, Μπαγιαντέρας, Γιοβάν Τσαούς. Τι σε δίδαξαν όλον αυτό τον καιρό;
Το αστικό λαϊκό τραγούδι, και κυρίως αυτό που γράφτηκε πριν από το 1950, είναι ένα πεδίο με το οποίο δεν είχα ασχοληθεί καθόλου όλα αυτά τα χρόνια. Δεν ξέρω αν διδάχθηκα, με την έννοια ότι θα ακολουθήσω απαραιτήτως κάποια από τα βήματά των προαναφερθέντων δημιουργών, εντούτοις θα έλεγα ότι, μελετώντας τα χαρακτηριστικά της γραφής τους, δεν μπορεί κάποιος να μην μνημονεύσει την αυθεντικότητα των συναισθημάτων τους, το ανεπιτήδευτο της γραφής τους, την αίσθηση που δημιουργεί το ακατέργαστο στον ήχο τους, την αγνότητα που εκπέμπουν οι στίχοι και η μουσική… Κάτι όμως το οποίο πάνω απ' όλα διαπίστωσα είναι ότι η αμεσότητα απαιτεί απλότητα.
Ένας ενορχηστρωτής είναι σε θέση να συλλάβει στο εκατό τοις εκατό τη δυναμική του στίχου- πόσο μάλλον στην περίπτωση του ρεμπέτικου που ζωή και συναισθήματα ξεχειλίζουν σε μουσική και στίχο- ή ελλοχεύει ο κίνδυνος της λάθος εκτίμησης έως και υποτίμησης αυτού;
Τα τραγούδια αυτά έχουν γραφτεί σε μια εντελώς άλλη εποχή, κάτω από διαφορετικές κοινωνικο-πολιτικές συνθήκες, βιώματα και ανάγκες. Είναι σίγουρο πως οι σημερινές προσλαμβάνουσες δεν μπορούν να αποκωδικοποιήσουν στο μέγιστο τις συνθήκες σύνθεσης των τραγουδιών, κάτι το οποίο δεν ισχύει μόνο για εμένα. Ισχύει και για τους μουσικούς που παίζουν αυτό το είδος σήμερα, τους ερμηνευτές, τους ηχολήπτες, τους κριτικούς, τους ερευνητές και φυσικά τους ακροατές. Αναπόφευκτα, τα βιώματα του καθενός από εμάς, αλλά και ο τρόπος «ανασύνθεσης» και «αναδημιουργίας» της μουσικής και του στίχου ενός τραγουδιού που γράφτηκε περίπου πριν από έναν αιώνα, διαφέρει. Οπότε ο κίνδυνος που περιγράφεις είναι υπαρκτός.
Στις 7 Νοεμβρίου θα ακούσουμε ρεμπέτικο τραγούδι όχι σε πάλκο αλλά στη σκηνή του ΟΛΥΜΠΙΑ. Ποια μέσα θα επιστρατεύσεις, ώστε να επιτύχεις την αμεσότητα μεταξύ κοινού και κομματιών;
Νομίζω ότι τα κομμάτια έχουν από μόνα τους μια αμεσότητα που βασίζεται στο ανεπιτήδευτο συναίσθημα των δημιουργών. Δεν θεωρώ ότι επιστρατεύω κάποιο μέσο, για να πετύχω κάτι. Κάνω μία νέα πρόταση, η οποία ευελπιστώ να έχει αποδέκτες…
«Και τι δε θα 'δινα να θυμηθώ την πρώτη φορά που έγραψα την πρώτη μου λέξη! Αλάφρωσε η ψυχή μου από την φούντωση», φέρεται να είπε ο Πατριάρχης του ρεμπέτικου. Αναρωτιέμαι…πώς ο επιβλητικός συμφωνικός ήχος θα αποδώσει το μεγαλείο της έμπνευσης αλλά και της απλότητας του μεγάλου Μάρκου Βαμβακάρη;
Αυτό είναι το μεγαλύτερο ρίσκο που περιέχει αυτή η πρόταση. Η λιτότητα των μέσων που χρησιμοποιούν οι συνθέτες του ρεμπέτικου, δεν έχει καμία σχέση με τον όγκο και την πολυεπίπεδη γραφή μιας συμφωνικής ορχήστρας με πολλά ηχοχρώματα και τεράστια δυνατότητα μεταβολής των δυναμικών της. Είναι σαφές ότι δεν προσπαθώ να μιμηθώ το ύφος και το παίξιμο μιας ρεμπέτικης κομπανίας, αλλά μετασχηματίζω εντελώς τον ήχο της συνοδείας, διατηρώντας όμως εντελώς αμετάβλητη τη ρυθμικο-μελωδική διάρθρωση της φωνής και σχεδόν ανέπαφη την αρμονία.
Δεν πιστεύω ότι πρέπει να αντιμετωπίζουμε τα τραγούδια σαν ένα μουσειακό είδος, το οποίο δεν πρέπει να αγγίξουμε, για να μην αλλοιωθεί η αυθεντικότητά τους. Αρκεί η οποιαδήποτε παρέμβαση που γίνεται να σέβεται την φύση της πρωτογενούς ιδέας του δημιουργού, να μην την παραποιεί ή την αλλοιώνει, ακόμα κι αν ο ήχος παραπέμπει σε εποχή με διαφορετικές προσλαμβάνουσες, ακόμα κι αν μετασχηματίζεται ο χώρος και ο τρόπος που γίνεται η επικοινωνία του δημιουργού με τον ακροατή. Θεωρώ ότι το ρεπερτόριο που έχει επιλεγεί επιδέχεται, τόσο θεματολογικά όσο και μουσικά, συμφωνική επεξεργασία.
Ενορχηστρώνεις τα τελευταία 15 χρόνια. Αυτό το project θεωρώ ότι είναι κάτι τελείως διαφορετικό από ό,τι έχεις κάνει μέχρι σήμερα. Ποιος είναι ο στόχος σου;
Πράγματι, αυτό είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Απώτερος στόχος είναι να «ταξιδέψει» το εν λόγω project, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, συντελώντας στη διάδοση και προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μας. Μιας κληρονομιάς, που προσφάτως συμπεριελήφθη στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της Unesco (ετήσια συνεδρίαση 4-9 Δεκεμβρίου 2017).
Παράλληλα, επιδίωξη του προτεινόμενου προγράμματος είναι να παρουσιαστεί ένα ρεπερτόριο το οποίο δεν συνηθίζεται να ερμηνεύεται από μεγάλες συμφωνικές ορχήστρες, σε ένα κοινό που, συχνά, δεν είναι εξοικειωμένο με το συγκεκριμένο ρεπερτόριο, κάποιες φορές και με το άκουσμα αυτό καθαυτό.
Ενορχηστρωτής στην Εθνική Λυρική Σκηνή και παράλληλα υπεύθυνος της Μουσικής Βιβλιοθήκης και του Ιστορικού Αρχείου της, πιανίστας για περισσότερο από μια δεκαετία στην Λαϊκή Ορχήστρα «Μίκης Θεοδωράκης», ενορχηστρωτής πολλών έργων του Μίκη Θεοδωράκη, επιστημονικός συνεργάτης στο Τμήμα «Λαϊκής και Παραδοσιακής Μουσικής» του Τ.Ε.Ι. Ηπείρου, βραβευμένος για το πόνημα «Η μουσική δωματίου στην Ελλάδα στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα: Η περίπτωση του Μάριου Βάρβογλη (1885-1967)», συναυλίες εντός και εκτός Ελλάδας και τώρα Ρεμπέτικο με συμφωνικό ήχο… Έχω στερέψει από φαντασία και δεν μπορώ να σκεφτώ τη συνέχεια…
Κάνουμε διάφορες συζητήσεις για την επανάληψη του "Symphonic Rebetiko" σε διάφορες αίθουσες συναυλιών, ενώ υπάρχουν αρκετές σκέψεις και για μελλοντικές αντίστοιχες «αναζητήσεις» με άλλου είδους ρεπερτόριο. Επίσης, ξεκινάμε με την Μπέττυ Χαρλαύτη, την σημαντικότερη ίσως ερμηνεύτρια των έργων του Μίκη Θεοδωράκη της νεότερης γενιάς, μια σειρά συναυλιών στην Ευρώπη, για τον εορτασμό των 95ων γενεθλίων του συνθέτη, με ρεσιτάλ για φωνή και πιάνο, με πρώτο σταθμό την Κολωνία στις 22 Νοεμβρίου. Τα υπόλοιπα ας τα αφήσουμε για την επόμενη επικοινωνία μας.
Ας γίνει λοιπόν έτσι! Εύχομαι από καρδιάς καλή επιτυχία σε όλα τα ωραία που έρχονται...
Ευχαριστούμε πολύ!
ΟΛΕΣ ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
Σχολιάστε