Φρόσω Στυλιανού: «Έχω πάντα την ανάγκη να τονίσω, μέσα από την τέχνη μου, την ελληνικότητα της Κύπρου»
Γράφει η Ιλένια Χρίστου
Η Κύπρια ερμηνεύτρια και τραγουδοποιός Φρόσω Στυλιανού έχει διανύσει μια μακρά καλλιτεχνική πορεία, με πολυετείς συνεργασίες με σπουδαίους καλλιτέχνες, όπως τον Διονύση Σαββόπουλο, τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου, τον Μίλτο Πασχαλίδη, τον Μπάμπη Στόκα κ.ά. Έχει εμφανιστεί στις μεγαλύτερες σκηνές και θέατρα της Ελλάδας και της Κύπρου και έχει κάνει περιοδείες σε Ελλάδα, Ιταλία και Αγγλία, μέσα από τις συνεργασίες της, αλλά και στο πλαίσιο των μουσικών της σπουδών στο Anglia Ruskin University, Cambridge, αλλά και στο Royal Academy of Music στο Λονδίνο.
Στην τελική ευθεία πριν από την κυκλοφορία της επόμενης δισκογραφικής της δουλειάς, η Φρόσω Στυλιανού μάς παρουσίασε ένα ξεχωριστό project, μια «εισαγωγή» ουσιαστικά στο καινούριο της album, χρησιμοποιώντας μάλιστα και την τεχνολογία Dolby Atmos! Και καθόλου τυχαία … όπως μας εξηγεί η ίδια…
«Πρόκειται για ένα μουσικό κολάζ, όπου δύο κυπριακά παραδοσιακά τραγούδια «Η βρύση των Πεγειώτισσων» και «Το τέρτιν της καρτούλλας μου», ελαφρώς παραφρασμένα στα φινάλε, κρατιούνται σφιχτά από το θρυλικό «Τσάμικο» του Διονύση Σαββόπουλου, όπου οι κατεχόμενες πόλεις και χωριά της Κύπρου αναδύονται ηχητικά σαν αμμόσκονη στον αέρα, κάνοντας τους ψίθυρους του παρελθόντος τόσο κοντινούς και τον χωροχρόνο να παίρνει, ίσως, την πραγματική του διάσταση, μέσα από την τεχνολογία Dolby Atmos».
Ένα μοναδικό εγχείρημα που μας συγκινεί βαθειά, καθώς αποτυπώνει την ανάγκη της καλλιτέχνιδας, να επικοινωνήσει το συναίσθημα της απώλειας και της ελπίδας, 50 χρόνια μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.
Φρόσω, γεννήθηκες αρκετά χρόνια μετά την εισβολή στην Κύπρο! Πώς βιώνει η επόμενη γενιά, στην οποία ανήκεις κι εσύ, αυτό το μεγάλο «αγκάθι» της ιστορίας μας;
Ανήκω όντως στη γενιά που ήρθε μετά. Που άκουσε, αλλά δεν είδε. Ήταν όλα «μισά» απο την αρχή. Με έναν τρόπο, δεν ξέρεις πώς είναι να είσαι ολόκληρος. Αυτή η απώλεια είναι κυτταρική και δυστυχώς, ως τέτοια, συνηθίζεται μεγαλώνοντας. Κάπως έτσι μεγάλωσε τελικά η γενιά μου. Διχασμένη, σαν την πατρίδα μας, ανάμεσα στην εσωτερική πληγή ενός «Δεν ξεχνώ» που σιγά σιγά ξεθωριάζει και μιας σκανδαλώδους αλήθειας που δεν θα ειπωθεί ποτέ στα ίσα. Το σίγουρο είναι πως τον Τούρκο απέναντι, δεν μπορείς να τον ξεπλύνεις απο πάνω σου. Τον αισθάνεσαι στο σβέρκο, πλακώνει το μεγάλωμα σου, έρχονται μετά και τα ψέματα των δικών σου και ενώ δεν ήσουνα εκεί, τα καταλαβαίνεις όλα τελικά. Κι αυτό καθορίζει την ενηλικίωσή σου και τη σχέση σου με την ιστορία και τον εαυτό σου.
Ο μόνος που δεν φταίει σε όλο αυτό το στημένο παιχνίδι, είναι το νερό, τα δέντρα και η θάλασσα αυτού του πανέμορφου τόπου, που δεν είχα την τύχη να τα περπατήσω, να τα κολυμπήσω, να νιώσω δική τους.
Πώς πήρες την απόφαση να δημιουργήσεις αυτό το μουσικό κολάζ και ποιο είναι το μήνυμα που θα ήθελες να περάσεις;
Είχα πάντα το παράπονο πως οι Έλληνες δεν νιώθουν την κυπριακή ιστορία ως ελληνική ιστορία. Και λέγοντας Έλληνες, εννοώ και Κύπριους και Ελλαδίτες. Είχα πάντα την ανάγκη να τονίσω, μέσα από την τέχνη μου, την ελληνικότητα του νησιού μου, την απόλυτη σύνδεση του με καθετί ελληνικό, αν έμεινε βέβαια και τίποτα όρθιο, να μας θυμίζει πόσο ωραίος λαός είμαστε.
Η δημιουργία αυτού του κολάζ δεν ήταν μια «απόφαση», αλλά μάλλον μια αυθόρμητη αλληλουχία συναισθημάτων και προβολών πάνω στη σκηνή. Ξεκίνησα λέγοντας την «Βρύση των Πεγειώτισσων» στα live μου, που την εναρμόνισε με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο ο Ανδρέας Αποστόλου, δίνοντάς της αυτό το μεσαιωνικό στοιχείο, που ταιριάζει τόσο πολύ στην ιστορία της Κύπρου. Έκλεινα πάντα το τραγούδι, λέγοντας αυτό τον στίχο απο το Τσάμικο του Σαββόπουλου, για φινάλε. «Ζήτω η Ελλάδα και κάθετί μοναχικό στον κόσμο αυτό». Για το μοναχικό μου νησί, που έχει όλη την Ελλάδα μέσα του και που το χάσαμε χωρίς να ανοίξει ρουθούνι εδώ.
Καμία άλλη στιγμή στο πρόγραμμα δεν μου δημιουργούσε τέτοια δόνηση. Προφανώς, γιατί ακουμπούσε στο πιο ισχυρό μου κομμάτι. Την πυρηνική μου αγάπη για τον τόπο μου, που όσο τον αγαπώ, άλλο τόσο θαυμάζω και υποκλίνομαι μπροστά σε τόσες και τόσες πατρίδες και πολιτισμούς δίπλα και μακριά μας.
Αβίαστα, μετά από αυτό το φινάλε, ήρθε το «Τέρτιν της καρτούλλας μου», που στη αρχή το έλεγα a capella, σαν παράπονο, σαν νανούρισμα, αλλάζοντας τα λόγια στο τέλος. «Αν πας για την Κερύνεια, πες μου, να πάω κι εγώ». Σε ένα live, ο Γιώτης Kιουρτσόγλου ακούμπησε με το μπάσο του πάνω στην μελωδία, όλο το χρώμα απο τις μικρασιατικές του καταβολές και αμέσως έγινε μέσα μου η σύνδεση. Η κοινή απώλεια.
Τα υπόλοιπα ήρθαν κι αυτά με τη σειρά τους εντελώς φυσικά, για να φτάσουν τελικά στη στιγμή της ηχογράφησης.
Ποιος ο ρόλος του εμβληματικού Τσάμικου του Διονύση Σαββόπουλου στο συγκεκριμένο εγχείρημα;
Ήθελα κάτι στέρεο να ενώσει τα δύο κυπριακά τραγούδια. Είχα κάνει ήδη την αρχή με το «Ζήτω η Ελλάδα και καθετί μοναχικό στον κόσμο αυτό» και τελικά έβαλα όλη την πρόζα του Τσάμικου, για να τα κρατήσει σφιχτά απ' το χέρι, να γίνει η σύνδεση. Μάλιστα στο φινάλε, έχω ενώσει τη μελωδική κατάληξη του Τσάμικου, με μια μελωδία ενός επίσης πολύ γνωστού κυπριακού τραγουδιού, του «Ψιντρή Βασιλιτζιά μου». Έγιναν «ένα», τόσο εύκολα. Σαν να ήταν γραμμένο έτσι, από την αρχή.
Πώς αντέδρασε ο Διονύσης Σαββόπουλος, όταν του ζήτησες να αντικαταστήσεις κάποιους από τους στίχους του τραγουδιού, με ονόματα κατεχόμενων πόλεων και χωριών της Κύπρου;
Πολύ πριν ηχογραφηθεί το τραγούδι, ο Διονύσης Σαββόπουλος με είχε καλέσει στο Άλσος, να τραγουδήσω μαζί του και να παρουσιάσω και ένα μέρος αυτού που κάνω στις παραστάσεις μου. Κάτσαμε λίγο στο καμαρίνι, του είπα κάποια τραγούδια που λέω στα live μου, για να διαλέξει, του είπα και πως ενώνω το Τσάμικο με δύο κυπριακά παραδοσιακά και μου είπε αμέσως ναι. Τα άκουσε για πρώτη φορά, όταν τελικά ανεβήκαμε πάνω στη σκηνή. Επιτόπου! Θυμάμαι, είχα πει, μεταξύ άλλων, και το «Μυστικό τοπίο» εκείνο το βράδυ, που θα είναι επίσης στον ίδιο δίσκο.
Όταν πολύ αργότερα, του είπα πως θέλω να τα ηχογραφήσω, μου έδωσε αμέσως το οκ, γιατί πολύ απλά ο Σαββόπουλος αντιλαμβάνεται τη μουσική σαν ένα ζωντανό οργανισμό, που μπορεί να μεταβάλλεται, να παίρνει άλλο σχήμα, να χάνεται, να επιστρέφει, να αλλάζει διαδρομές, να αλλάζει μορφές... Δεν φοβάται και δεν κλειδώνει όταν νέοι καλλιτέχνες πειραματίζονται με τη μουσική του. Είναι ανοιχτός, γιατί είναι και ο ίδιος πολύ νέος, πολύ ανήσυχος, πολύ ζωντανός και πολύ μοντέρνος! Και φυσικά, γιατί το τεράστιο έργο του δεν απειλείται από κανέναν.
Μάλιστα, όταν πρωτοέφτιαξα το κολάζ, χρησιμοποίησα μόνο το κομμάτι της πρόζας, απ' το Τσάμικο, και όταν άκουσε την ηχογράφηση, μου πρότεινε να βάλω και τη συνέχεια. Το «Καλώς όρισες πουλί μου» κ.λ.π. '
Ετσι, προστέθηκε και αυτό το μέρος, με programming, αργότερα. Ιδέα του Σαββόπουλου ήταν. «Για να δώσει το φως». Έτσι μου είπε και είχε δίκιο. Γι' αυτό και στο βίντεο, αυτή είναι η στιγμή που ξεπροβάλλει απο τα χαλάσματα, λαμπερή και απέραντη, η θάλασσα της Αμμοχώστου.
Εξάλλου, και την αντικατάσταση των στίχων του Τσάμικου σε κατεχόμενες πόλεις και χωριά της Κύπρου, την εμπνεύστηκα από τον ίδιο, όταν σε συναυλίες που τραγούδησα πλάι του στην Κύπρο, έκανε ένα τέτοιο λογοπαίγνιο, με τον δικό του, μοναδικό τρόπο.
Το video αυτής της τριλογίας είναι όλο γυρισμένο στο studio. Υπάρχουν όμως κάποια εμβόλιμα πλάνα από ένα λεηλατημένο σπίτι προφανώς στην Αμμόχωστο, όπως αναγράφεται στην εικόνα. Πώς έφθασαν στα χέρια σου αυτές οι εικόνες και τι ένοιωσες όταν τις είδες;
Κάποια στιγμή, η μουσική με έφερε κοντά με μια Κύπρια συνθέτη, με καταγωγή απο την Αμμόχωστο. Δεν μπορώ να πω περισσότερα για την ταυτότητα της, γιατί σέβομαι την ιδιωτικότητά της. Μπήκε στο σπίτι της μετά απο 50 χρόνια, όταν ο Ερντογάν αποφάσισε να ανοίξει κάποια στιγμή μέρος της Αμμοχώστου, για να στήσει φιέστες. Μου έστειλε στο κινητό κάποια βίντεο που τράβηξε η φίλη της με το κινητό, όταν μπήκαν στο σπίτι και ήταν συγκλονιστικά. Μετά απο 50 χρόνια, βιβλία και παπούτσια στο πάτωμα, μπάζα παντού, σπασμένα γυαλιά, ξεχασμένες seven up . Έλειπαν τα έπιπλα, το πιάνο της. Άκουγα τις ανάσες της, τόσο γρήγορες και βαθιές. Δεν μπορώ να διανοηθώ πώς είναι να βιώνεις κάτι τέτοιο.
Σκέφτομαι το σπίτι που μεγάλωσα εγώ, που είναι σε ένα χωριό λίγο έξω απ' τη Λευκωσία. Και μόνο στην ιδέα πως μπορεί κάποιος να μπει και να τα σπάσει όλα, να πάρει ό,τι βρει, να πάρει το πιάνο μου, που είναι όλα όσα είμαι, τα πράγματα των γονιών μου, του αδερφού μου, και να κάνει το ίδιο και στον γείτονα και στο άλλο χωριό και να ρημάξει τελικά εναν ολόκληρο τόπο, σκοτώνοντας και βιάζοντας στο πέρασμα του, τρελαίνομαι. Και αναπόφευκτα σκέφτομαι όλα αυτά που συμβαίνουν στην Ουκρανία, στη Γάζα... Και πόσα ακόμα θα συμβούν...
Όταν μετά από καιρό, ξεκίνησα να φτιάχνω το δίσκο, την ρώτησα αν μπορώ να χρησιμοποιήσω αυτά τα πλάνα. Δεν περίμενα ότι θα μου πει το ναι, γιατί είναι μια στιγμή τόσο προσωπική και ένα ζήτημα τόσο ευαίσθητο, που θα καταλάβαινα απόλυτα να θέλει να το κρατήσει για τον εαυτό της. Είναι όμως η ίδια ένας γενναιόδωρος άνθρωπος, και μια καλλιτέχνις που θέλει επίσης, μέσα από την τέχνη της, να ευαισθητοποιήσει για το θέμα της Κύπρου. Την ευχαριστώ μέσα από την καρδιά μου για το μοίρασμα.
Μπορείς να εξηγήσεις στους αναγνώστες μας τι ακριβώς είναι η τεχνολογία Atmos;
Η τεχνολογία Dolby Atmos είναι αυτό που λέμε surround. Το ξέρουμε όλοι απο το σινεμά. Γίνεται μια τέτοια επεξεργασία, που νομίζεις πως είσαι στο κέντρο της δράσης. Αυτή η τρισδιάστατη αίσθηση του ήχου, υπάρχει και στη μουσική. Πλέον οι περισσότεροι καλλιτέχνες στο εξωτερικό χρησιμοποιούν αυτή την τεχνολογία στις παραγωγές τους. Εγώ έχω την τύχη να συνεργάζομαι με τον Γιάννη Τούντα, ο οποίος έχει αναλάβει όλες τις μίξεις του δίσκου και είναι ο πρώτος στην Ελλάδα που έχει την τεχνολογία, την τεχνογνωσία και το ταλέντο να φτιάχνει atmos παραγωγές. Νιώθεις, πραγματικά, ακούγοντας μουσική μ' αυτό τον τρόπο, ακόμα και στο κινητό σου, με απλά ακουστικά, αρκεί να έχεις ενεργοποιημένο το atmos στις ρυθμίσεις, πως είσαι μέσα στο στούντιο την ώρα της ηχογράφησης. Κάθε λεπτομέρεια είναι διακριτή, οι ήχοι σκάνε από παντού και αισθάνεσαι ότι συμμετέχεις στην στιγμή της γέννησης. Είναι απίστευτη εμπειρία.
Γιατί αποφάσισες να τη χρησιμοποιήσεις στο συγκεκριμένο έργο;
Γιατί αυτή η τεχνολογία καταλύει τον χρόνο. Γιατί οι ψίθυροι της ιστορίας είναι ζωντανοί, την στιγμή που μιλάμε. Γιατί οι πόλεις είναι τώρα, σήμερα, κατεχόμενες. Ζωντανές – νεκρές. Και το παρελθόν, μ' αυτή την τεχνολογία, στέκει δίπλα στο αυτί μας, αληθινό, σαν το δευτερόλεπτο που μόλις πέρασε. Γιατί το atmos δίνει αυτό τον χωροχρόνο, που είναι, πιστεύω, και η αληθινή διάσταση της πραγματικότητας.
Συνεργάζεσαι με σπουδαίους καλλιτέχνες – μουσικούς…
Ναι. Χωρίς αυτούς, αυτό το έργο θα ήταν απλά μια ιδέα στο μυαλό μου. Ο Αντρέας Αποστόλου, ο Γιώτης Κιουρτσόγλου και ο Στέφανος Δημητρίου είναι τρεις καλλιτέχνες μοναδικοί, με τεράστια προσφορά στη ελληνική μουσική σκηνή και δισκογραφία. Ο καθένας τους έχει την δική του ιστορία, την δική του πορεία και προσωπικότητα και νιώθω ευγνωμοσύνη που τόσο γενναιόδωρα εναπόθεσαν το τεράστιο ταλέντο τους στο μουσικό μου κόσμο. Η ποιότητα αυτής της εργασίας οφείλεται πρώτα και πάνω απο όλα σε αυτούς και στη μουσική τους ευφυΐα. Αναπόφευκτα, η μεγαλύτερη μου αγωνία είναι να φανώ αντάξια, ως φωνή και ως συντονιστής αυτού του πρότζεκτ, του μύθου και της καλλιτεχνικής αξίας αυτών των σπουδαίων μουσικών, που με τίμησαν με τη συνεργασία τους και τη στήριξη τους.
Όπως έχεις δηλώσει, η τριλογία αυτή αποτελεί την εισαγωγή στην επερχόμενη δισκογραφική σου δουλειά. Θα ήθελες να μας δώσεις το στίγμα της;
Όπως και στην τριλογία για την οποία μιλάμε, έτσι και στα υπόλοιπα κομμάτια του album, κάνουμε μια δεύτερη ανάγνωση πάνω σε μεγάλα τραγούδια σπουδαίων Ελλήνων δημιουργών. Ακουμπάμε τραγούδια του Τσιτσάνη, του Σαββόπουλου, του Μαρκόπουλου, του Μικρούτσικου και κάποια παραδοσιακά και ρεμπέτικα, έτσι όπως τα αντιλαμβανόμαστε ως μουσικοί του σήμερα και ως πολίτες αυτής της χώρας, με την πραγματικότητά της, το παρελθόν και το παρόν της.
Επέλεξα τραγούδια που θεωρώ πως έχουν κάθε λόγο να λέγονται σήμερα, και που ένιωσα κι εγώ την ανάγκη να πατήσω ως ερμηνεύτρια στις ιστορίες τους, με σεβασμό και ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της καλλιτεχνικής μου έκφρασης, στην ηλικία και στη «φάση» που βρίσκομαι τώρα.
Θέλω να δώσω και στον ακροατή την επιλογή για επανακρόαση αυτών των τραγουδιών, με την ίδια λογική που διαβάζεις ένα βιβλίο κάποια στιγμή στη ζωή σου και θες μετά από χρόνια να το ξαναδιαβάσεις, όντας άλλος, για να αλλάξεις ξανά και ξανά.
Πότε προγραμματίζεις το επόμενο live σου; Τι μας ετοιμάζεις;
Το επόμενο live θα είναι στον Σταυρό του Νότου, στο club, την Πέμπτη 16 του Μάη. Είναι ένα πολύ ιδιαίτερο momentum για 'μενα, γιατί η σύνδεση μου με τον Σταυρό του Νότου πάει πολλά χρόνια πίσω. Έχω ξεκινήσει από το club, ως τραγουδίστρια στην house band, όταν πρωτοήρθα στην Αθήνα, πριν 15 χρόνια. Όταν έκλεισε αυτός ο κύκλος, ξαναβρέθηκα στην κεντρική σκηνή του Σταυρού, αρκετές φορές μέσα στα χρόνια, στο πλαίσιο της συνεργασίας μου με τον Μίλτο Πασχαλίδη και αργότερα με τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου. Επίσης, το 2017 έχω παρουσιάσει τον πρώτο μου δίσκο, με 20 μουσικούς επί σκηνής, εκεί, στο club, από όπου ξεκίνησα.
Καταλαβαίνετε, λοιπόν, πως έχω μεγάλη συγκίνηση που θα βρεθώ ξανά πάνω στο πατάρι που με μεγάλωσε. Το πρόγραμμα θα περιλαμβάνει τραγούδια απο τον επερχόμενο δίσκο, ο οποίος θα κυκλοφορήσει λίγες μέρες μετά το live, αρκετές ανατρεπτικές διασκευές, από Μητροπάνο μέχρι Etta James και θα πούμε και κάποια τραγούδια-έκπληξη, από τις παλιές, ένδοξες εποχές της house band!
Ηλεκτρική κιθάρα θα παίζει ο Γρηγόρης Ντάνης, ηλεκτρικό μπάσο ο Απόστολος Καλτσάς και τύμπανα ο Κώστας Σαλάπας. Τρεις υπέροχοι μουσικοί, με φλόγα, πάθος και ροκιά. Είμαι πολύ χαρούμενη που κάνουμε αυτά τα live παρέα. Έχουν πολύ δυνατή ενέργεια, και τα απολαμβάνω όσο τίποτα. Θέλω να πιστεύω πως έτσι αισθάνεται και ο κόσμος που μας ακολουθεί. Περιμένω πώς και πώς να έρθει αυτή η ημέρα, για να συντονιστούμε ψυχικά, να ανοίξουμε τις καρδιές μας και να γιορτάσουμε το Καλοκαίρι που έρχεται!
«Η βρύση των Πεγειώτισσων - Τσάμικο - Το τέρτιν της καρτούλας μου»
ΟΛΕΣ ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
Σχολιάστε