Ξανθούλα Ντακοβάνου: «H μουσική θεραπεύει»
Γράφει η Ιλένια Χρίστου
Η Ξανθούλα Ντακοβάνου, μια σπάνια καλλιτεχνική προσωπικότητα με διεθνή απήχηση, μας συστήνει το νέο της έργο Rizituals: ένα τολμηρό εγχείρημα με έμπνευση από το ριζίτικο τραγούδι, που επαναπροσδιορίζει ένα παραδοσιακά ανδρικό μουσικό είδος, δίνοντάς του νέα πνοή, μέσα από γυναικείες φωνές και ενορχηστρώσεις που ακροβατούν ανάμεσα στην κατάνυξη και την έκσταση.
Η πρώτη παρουσίαση του Rizituals στην Ελλάδα θα πραγματοποιηθεί στις 6 Μαρτίου στο Θέατρο Ροές, ενώ το album θα κυκλοφορήσει στις 21 Φεβρουαρίου και στη Γαλλία. Αξίζει να σημειωθεί ότι η επίσημη παρουσίασή του στο Παρίσι έχει προγραμματιστεί για τις 20 Μαρτίου.
Πολυτάλαντη συνθέτρια, ερμηνεύτρια αλλά και μουσικοθεραπεύτρια, η Ξανθούλα Ντακοβάνου έχει αποσπάσει διθυραμβικές κριτικές από διεθνή μέσα, όπως τη Le Monde που χαρακτήρισε τη μουσική της “Μουσική ευτυχία”. Τα έργα της, όπως το "Lamenta" και το "Άσμα Ασμάτων", αποτυπώνουν μια βαθιά κατανόηση της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης, ενώ έχουν διακριθεί στα World Music Charts και έχουν παρουσιαστεί σε κορυφαία διεθνή Φεστιβάλ.
Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο Μουσικόγραμμα, μας μιλά για τις προκλήσεις της δημιουργίας του Rizituals, τη σημασία της πολυφωνίας στη μουσική της και την επιρροή της γυναικείας φωνής σε ένα παραδοσιακά ανδρικό μουσικό πεδίο. Μας μιλά επίσης για τη διαδρομή της ανάμεσα σε Ήπειρο, Κρήτη, Παρίσι και Αθήνα καθώς και για το πώς οι προσωπικές της ρίζες διαμορφώνουν τη μουσική της ταυτότητα. Μια συζήτηση που αποκαλύπτει τις σκέψεις μιας σπουδαίας δημιουργού, που ισορροπεί μεταξύ παράδοσης και σύγχρονης τέχνης, με στόχο να αγγίξει και να θεραπεύσει την ανθρώπινη ψυχή.
Ο τίτλος Rizituals είναι ένας ευφυής συνδυασμός των λέξεων "ριζίτικο" και "rituals" (τελετουργίες). Πώς γεννήθηκε αυτή η ιδέα και τι συμβολίζει για εσάς;
Το ριζίτικο τραγούδι είναι εξαιρετικά τελετουργικό, εκτελείται στην Κρήτη από ομάδα «μυημένων» σε δεδομένες συνθήκες. Η δική μου μουσική δημιουργία είναι, επίσης, συχνά τελετουργική. Μου αρέσουν οι μυσταγωγικές μουσικές διαδρομές, που ακροβατούν μεταξύ της κατάνυξης και της έκστασης. Η ιδέα να συνδυαστεί το ριζίτικο και η τελετουργία γεννήθηκε σε ένα βράδυ. Η υλοποίηση όμως, πήρε δύο χρόνια!
Πώς προέκυψε η σκέψη να αναδείξετε το ριζίτικο, μέσα από γυναικείες ερμηνείες, δεδομένου ότι παραδοσιακά αποδίδεται από ανδρικές φωνές;
Αφ' ενός, είμαι γυναίκα και ήθελα να τραγουδήσω αυτές τις μελωδίες, που θεωρώ διαμάντια της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς μας.
Αφ' ετέρου, έχοντας ζήσει στην Κρήτη και ιδιαίτερα στα Χανιά, παρατήρησα ότι η γυναικεία φωνή ακούγεται ελάχιστα στο τραγούδι. Όχι μόνο στο ριζίτικο αλλά και στην ευρύτερη κρητική μουσική. Αυτό δεν είναι τυχαίο.
Ο Αμερικανός εθνομουσικολόγος Alain Lomax σημειώνει ότι η επικρατούσα φόρμα στο τραγούδι μιας δεδομένης κοινωνίας μάς πληροφορεί για τη μορφή της πολιτικής και θρησκευτικής εξουσίας που επικρατεί στην εν λόγω κοινωνία. Η Κρήτη είναι μια παραδοσιακά πατριαρχική κοινωνία. Βάζοντας γυναικεία φωνή με έναν καλλιτεχνικό, γυναικείο και στρογγυλό τρόπο σε μια κατεξοχήν αντρική υπόθεση, ήθελα να κάνω μια πρόταση, ότι θα μπορούσε η εξουσία να έχει πιο γυναικεία χαρακτηριστικά. Και αυτό μας αφορά όλους, άνδρες και γυναίκες. Συχνά η εξουσία συνδέεται με ανδρικές ποιότητες: μαχητικότητα, πυγμή, τόλμη. Θεωρώ όμως ότι στον σύγχρονο κόσμο από την εξουσία λείπουν γυναικείες ποιότητες: συμπερίληψη, τρυφερότητα, ομορφιά. Γι' αυτό έχουμε τόσους πολέμους!
Πώς αντιλήφθηκαν οι ίδιοι οι Ριζίτες τη γυναικεία σας προσέγγιση σε αυτό το είδος;
Στην αρχή ήταν ιδιαίτερα σκεπτικοί, πράγμα που καταλαβαίνω απόλυτα. Είναι μια πανάρχαιη παράδοση που έχει ταυτοτικά χαρακτηριστικά για εκείνους. Θέλησαν να «προφυλάξουν» την παράδοσή τους από μια ενδεχόμενη μουσική παραποίηση ή ακόμα και κακοποίηση.
Στην πορεία όμως, αφού το έργο παρουσιάστηκε σε μια πρώτη μορφή του στα Χανιά, συμπλεύσαμε πολύ όμορφα. Νομίζω ότι αντιλήφθηκαν τον σεβασμό και την αγάπη, με την οποία αντιμετωπίσαμε αυτή τη μεγάλη φωνητική παράδοση, αλλά και την αισθητική αξία του ίδιου του έργου.
Η μεγαλύτερη ικανοποίηση για εμένα ήταν αυτό το αγκάλιασμα της δουλειάς μου. Φυσικά, πάντα υπάρχουν διαφορετικές απόψεις. Υπάρχουν ριζίτες που θεωρούν τη δουλειά μου σχεδόν «βλάσφημη». Υπάρχουν και άλλοι που την αγαπούν.
Το "Rizituals" ακολουθεί μια μουσική δραματουργία, με αρχή, μέση και τέλος. Πώς χτίσατε αυτήν την αφήγηση και πού οδηγεί τον ακροατή;
Αυτό ήταν ίσως μια από τις δυσκολότερες προκλήσεις, όταν χτίζαμε το έργο. Είχα αποφασίσει να μιλήσω για τη γυναίκα, διαλέγοντας θεματικά τα αντίστοιχα τραγούδια. Τα ριζίτικα όμως είναι μακρόσυστα άσματα που τραγουδιούνται a cappella, σε ταυτοφωνία και χωρίς μουσικά όργανα. Έπρεπε να επινοηθεί επομένως ένας τρόπος να υπάρχουν διαφορετικοί ρυθμοί μέσα στο έργο. Αυτό έγινε με την επιλογή των τραγουδιών και με την ενορχήστρωση. Ακολουθήσαμε μια λογική αντιθέσεων μεταξύ κατάνυξης-έκστασης. Η κατάνυξη υπηρετείται από τα ριζίτικα. Για να πάμε στην έκσταση, χρησιμοποιήσαμε και κάποιους κρητικούς χορούς που παίζονται με όργανα (συρτό, πεντοζάλη, σούστα), τους οποίους ενορχηστρώσαμε αναλόγως.
Στο album σας η πολυφωνία παίζει καθοριστικό ρόλο, προσδίδοντας μια νέα διάσταση στο ριζίτικο τραγούδι. Πώς προσεγγίσατε την ενορχήστρωση και τι δυνατότητες σας έδωσε η πολυφωνία στη διαμόρφωση της μουσικής δραματουργίας του έργου;
Ήταν εξαρχής επιλογή μου να βάλω πολυφωνία. Προέρχομαι από την πολυφωνία και θεώρησα πρόκληση να ενορχηστρώσω αντίστοιχα τα ριζίτικα. Κάθε τραγούδι «ντύθηκε» με την πολυφωνία που του ταίριαζε περισσότερο. Χρησιμοποίησα βυζαντινά και μεσαιωνικά στοιχεία. Η πολυφωνία υπηρέτησε τη δραματουργία, καθώς έδωσε διαφορετικό «χρώμα» σε κάθε τραγούδι. Εκεί που όλα έμοιαζαν, άρχισαν να ξεχωρίζουν, να παίρνει το καθένα – ενορχηστρωτικά – το δικό του χαρακτήρα.
Το "Rizituals" έχει λάβει την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού ως στοιχείο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Τι σημαίνει αυτή η αναγνώριση για εσάς;
Ήταν απαραίτητη, για να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε το έργο, νομίζω. Μας παρείχε την απαραίτητη «νομιμοποίηση», για να μπορέσουμε να προχωρήσουμε στην ιδιαίτερη προσπάθειά μας, ειδικά απέναντι στις παραδοσιακές κοινότητες των ριζιτών που αρχικά ήταν κάθετα ενάντιες στο εγχείρημα. Μας βοήθησε όμως και να πάρουμε την έμπρακτη στήριξη άλλων σημαντικών φορέων, όπως της Περιφέρειας Κρήτης, του δήμου Αποκόρωνα και του δήμου Χανίων.
Η συμμετοχή της Ευγενίας Τόλη - Δαμαβολίτη φέρνει μια αυθεντική κρητική χροιά στο έργο. Θέλετε να μας μιλήσετε για αυτή τη συνεργασία, αλλά και για τους υπόλοιπους μουσικούς που συμμετέχουν;
Στο έργο συμμετέχουν πολύ σημαντικοί συνεργάτες, νιώθω μεγάλη ευγνωμοσύνη γι' αυτό. Η Ευγενία έφερε στο έργο με τη φωνή της την αυθεντική κρητική, ριζίτικη χροιά αλλά και κάτι πολύ βαθύ, αρχετυπικό που κουβαλάει μαζί του το ριζίτικο. Εκείνη με μύησε σε αυτό, κι εγώ την παρέσυρα σε πιο πειραματικά δημιουργικά μονοπάτια. Ήταν νομίζω και για τις δύο μια πολύ εποικοδομητική συνεργασία.
Στον δίσκο συμμετέχει ακόμα η εξαιρετική τσελίστα Σοφία Ευκλείδου, η οποία ερμηνεύει με έμπνευση και ταλέντο τόσο τα παραδοσιακά όσο και τα πιο πειραματικά στοιχεία του έργου. Ο Δημήτρης Σιδερής, ένας σημαντικός δημιουργός και ερμηνευτής στο λαούτο, συμμετείχε ενεργά με ενορχηστρωτικές ιδέες και δυνατές ερμηνείες. Ο Γιώργος Ζαχαριουδάκης έντυσε τα τραγούδια με τα πολλαπλά πνευστά του και ο Σόλης Μπαρκή τα απογείωσε με τα κρουστά και τα ηχοχρώματά του. Συμμετέχουν, ακόμα, οι καλεσμένοι: Χριστίνα Κουκή στο σαντούρι, Αργυρώ Ρέππα στη φωνή και το γυναικείο φωνητικό σύνολο «Ανέμη».
Με καταγωγή από την Ήπειρο, αρκετά χρόνια διαμονής στα Χανιά και μια ζωή μοιρασμένη μεταξύ Παρισιού και Αθήνας... αναρωτιέμαι πώς έχει επηρεάσει η καταγωγή και η διαδρομή σας τη μουσική σας ταυτότητα;
Η μουσική μας ταυτότητα δεν είναι άλλη από την βαθιά ψυχική μας ταυτότητα. Δείχνει, νομίζω, από πού ερχόμαστε και πού θέλουμε να πάμε. Εγώ έχω καταγωγή από την Ήπειρο και τη Μακεδονία, αλλά οι γονείς μου έχουν γεννηθεί στην Τασκένδη, είναι παιδιά πολιτικών προσφύγων. Αισθάνομαι, επομένως, απαρχής υβρίδιο. Οι συνεχείς μετακινήσεις σε Παρίσι, Χανιά και πίσω στην Αθήνα, όπου γεννήθηκα, πλούτισαν νομίζω την ύπαρξή μου και τη μουσική μου ταυτότητα. Η μουσική αναζήτησή μου, σε σχέση με την παράδοση, αποτυπώνει μια ανάγκη να «ριζώσω» σε αυτό που θεωρώ την προέλευσή μου και ο εμπλουτισμός της παράδοσης με νέα στοιχεία μια ανάγκη να δημιουργήσω την δική μου, ξεχωριστή, υβριδική ταυτότητα.
Έχετε ζήσει και δουλέψει πολλά χρόνια στο Παρίσι. Πώς αντιλαμβάνεται το γαλλικό κοινό την ελληνική μουσική παράδοση;
Την ακούει με μεγάλο σεβασμό και περιέργεια. Ένα μέρος του γαλλικού κοινού τη γνωρίζει κιόλας, ειδικά σημαντικούς Έλληνες συνθέτες κι ερμηνευτές που έχουν περάσει από το Παρίσι. Επίσης, γνωρίζουν κι εκτιμούν ιδιαίτερα το ρεμπέτικο.
Έχετε μια εντυπωσιακή διαδρομή ως συνθέτρια, ερμηνεύτρια, αλλά και ψυχαναλύτρια και μουσικοθεραπεύτρια. Πώς αλληλεπιδρούν αυτοί οι ρόλοι στη ζωή και στο έργο σας;
Νομίζω ότι ο ένας δίνει τροφή στον άλλον! Στον ρόλο μου ως θεραπεύτρια, χρησιμοποιώ τη μουσική με σκοπό την ίαση. Στον ρόλο μου ως συνθέτρια κι ερμηνεύτρια, χρησιμοποιώ στοιχεία μουσικής δομής που θα μπορούσαν να παραπέμπουν στη θεραπεία, αποσκοπώντας στην ίαση της ψυχής.
Συνεργάζεστε με Πανεπιστήμια και έχετε γράψει επιστημονικά άρθρα για τη σχέση μουσικής και ψυχανάλυσης. Πιστεύετε ότι η μουσική μπορεί πραγματικά να "θεραπεύσει";
Στη διδακτορική διατριβή μου στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης ασχολήθηκα με τον μουσικό κώδικα, σαν διακριτό κώδικα νοητικής αναπαράστασης, ο οποίος κωδικοποιεί καλύτερα από τον λόγο το ανθρώπινο συναίσθημα, κάποιες ιδιαίτερες εσωτερικές κιναισθητικές εμπειρίες καθώς και το σχεσιακό βίωμα του ανθρώπου, απαρχής της γέννησής του. Ακόμα, εισήγαγα ένα νέο θεραπευτικό πρωτόκολλο που λέγεται «Αναλυτικό μουσικόδραμα», το οποίο αφορά στο συνδυασμό δεκτικής και ενεργητικής αναλυτικής μουσικοθεραπείας ομάδας.
Φυσικά και πιστεύω ότι η μουσική θεραπεύει! Η ζωή μου όλη είναι δομημένη γύρω από τις θεραπευτικές δυνάμεις της μουσικής. Φτιάχνω μεθόδους μουσικοθεραπείας και μουσικές που θεραπεύουν!
Η μουσική κωδικοποιεί εξαιρετικά τόσο το συναίσθημα όσο και το σχεσιακό βίωμα του ανθρώπου. Στις περισσότερες ψυχοπαθολογικές καταστάσεις, αυτά πάσχουν! Ακόμα, προσεγγίζει το ασυνείδητο με τρόπο τόσο δυνατό όσο το όνειρο. Με τη μουσική δομή δημιουργείται όριο και ασφαλές πλαίσιο για καταστάσεις, στις οποίες το πλαίσιο μπορεί να βιωθεί ως απειλητικό και περιοριστικό. Εν τέλει, η μουσική δομή είναι ένα εξαιρετικό πλαίσιο για τη δημιουργία! Κι όπως είπε ο μεγάλος Άγγλος ψυχαναλυτής Winnicott, η δημιουργία είναι συνυφασμένη με την υγεία!
Τι μπορούν να περιμένουν οι θεατές από τη συναυλία στο "Θέατρο Ροές"; Θα υπάρξουν εκπλήξεις στη σκηνή;
Στις "Ροές" θα παρουσιάσουμε ζωντανά τον δίσκο, άρα καταρχήν μπορούν να αφεθούν στη δόνηση, τόσο των φωνών όσο και των οργάνων. Μπορούν να νιώσουν τους αυτοσχεδιασμούς, που είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι του έργου. Θα ταξιδέψουμε και στα νοήματα των τραγουδιών, τα οποία μιλάνε για τη γυναίκα. Θα είναι μια γυναικεία μουσική τελετουργία με εκπλήξεις επί σκηνής!
Τι μήνυμα θα θέλατε να περάσετε στο κοινό μέσα από το "Rizituals";
Ότι, εκτός από την ποιότητα του δυνατού αρσενικού, υπάρχει και αυτή του δυνατού θηλυκού, που είναι άκρως απαραίτητη στις μέρες που ζούμε! Εμπεριέχει την τρυφερότητα, την ομορφιά, τη συμπερίληψη. Την ποιότητα της γυναίκας-μήτρας που δίνει ζωή, θρέφει, γεννάει, δημιουργεί κι έπειτα αφήνει το δημιούργημά της να τραβήξει τη δική του πορεία στον κόσμο.
Θέλω επίσης να επιστήσω την προσοχή στην τραυματισμένη, καταπιεσμένη γυναίκα που μπορεί εν τέλει να γίνει πιο αρσενική από τον άνδρα και να κυριαρχήσει, ακόμα και να ευνουχίσει... τη γυναίκα της αρχαίας τραγωδίας που, όταν προδοθεί, μπορεί να γίνει Κλυταιμνύστρα ή Μήδεια. Την σκοτεινή πλευρά της γυναίκας, αυτή που τρέμουν όλα τα αρσενικά.
Εν τέλει, θέλω να καταλήξω στη σύνθεση και στη γυναικεία δημιουργία. Ήλιος και φεγγάρι, φως και σκοτάδι ενώνονται στο Riζituals, για να καταλήξουν σε μια γιορτή χαράς και γυναικείας δύναμης, που τόσο χρειαζόμαστε σε αυτά τα χρόνια που διανύουμε. Ζούμε σε έναν κόσμο βαθιά πατριαρχικό, που καταπιέζει γυναίκες αλλά και άνδρες. Θα ήθελα να δώσουμε λίγο περισσότερο χώρο στις γυναικείες ποιότητες!
ΟΛΕΣ ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
Σχολιάστε