Νένα Βενετσάνου- Νότης Μαυρουδής: “Κάθε μια νύχτα είναι μόνο μια σελίδα”

8/3/2016
Σχολιάστε

Γράφει η Αρετή Κοκκίνου

Με αφορμή την ιδιαίτερα επιτυχημένη σειρά παραστάσεών τους, σε συνεργασία με τον σημαντικό κιθαριστή της νέας γενιάς, Γιώργο Τοσικιάν, ο Νότης Μαυρουδής και η Νένα Βενετσάνου μιλούν στο “ΜΟΥΣΙΚΟΓΡΑΜΜΑ” και την Αρετή Κοκκίνου.

Γράφει η Αρετή Κοκκίνου

Για τους δύο ξεχωριστούς ερμηνευτές και δημιουργούς δεν χρειάζονται συστάσεις. Η μακρόχρονη πορεία τους έχει σφραγίσει το ελληνικό τραγούδι και ο καθένας τους αποτελεί σημαντικό κεφάλαιο στο βιβλίο της νεοελληνικής μουσικής δημιουργίας. Και το κυριότερο: Το κεφάλαιο αυτό δεν έχει κλείσει, διαρκώς προσφέρει νέα πράγματα στην ελληνική μουσική σκηνή, που αναζητά τη φυσιογνωμία της στην νέα τάξη πραγμάτων και ιδεών (ή έλλειψης ιδεών;). Στην παράστασή τους με τίτλο “Κάθε μια νύχτα είναι μόνο μια σελίδα” συμπράττει με δεξιοτεχνία και ευαισθησία ο κιθαριστής Γιώργος Τοσικιάν.

Eρ. Η πρόσφατη συνεργασία σας μετά από πολλά χρόνια αγκαλιάζεται ήδη θερμά από το κοινό. Ας πάμε πίσω στο χρόνο και ας μιλήσουμε για την πρώτη συνάντησή σας.

Απ. ΝΜ: Η πρώτη συνεργασία μου με τη Νένα στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ήταν η βάση μιας δημιουργικής πορείας. Κυκλοφορήσαμε κι έναν δίσκο με αρχαίους λυρικούς ποιητές με τίτλο: «Έρως Ανίκατε Μάχαν», κάναμε συναυλίες, τηλεοπτικές εμφανίσεις κλπ. Νιώσαμε πως βρισκόμαστε σε κοινό αισθητικό χώρο όσον αφορά τις θέσεις μας γύρω από το ελληνικό τραγούδι, καθώς και τον ποιητικό λόγο.

Απ. NB: Δεν θυμάμαι πώς γνωριστήκαμε με τον Νότη, φτιάξαμε όμως ένα ντουέτο, πριν από την ηχογράφηση του δίσκου «Έρως Ανίκατε Μάχαν» και κάναμε πολλά ρεσιτάλ. Κάποια στιγμή, μετά και από τη μεγάλη συναυλία του Νότη στο Θέατρο του Λυκαβηττoύ, οι επαγγελματικές μας υποχρεώσεις μάς πήγαν αλλού και δεν ήταν δυνατόν να συνεχίσουμε.

Ερ. “Κάθε μια νύχτα είναι μόνο μια σελίδα” ο τίτλος της παράστασής σας, από το ομώνυμο κομμάτι του Νότη Μαυρουδή, σε θαυμάσιους στίχους του Τάσου Σαμαρτζή. Γιατί επιλέχθηκε αυτός ο τίτλος;

Απ. ΝΜ: Επειδή προβάλλεται το στοιχείο της νύχτας το οποίο, ως γνωστόν, εμπνέει τους ποιητές και τους τροβαδούρους. Το στοιχείο της νύχτας συμβολικά και πρακτικά περιέχει δαιμόνια, κρυφά μυστικά, απρόσμενα συμβάντα. Περιέχει στοιχεία ζωής, που συνεχώς τα βλέπουμε μπροστά μας. Αδιέξοδα, λαβυρίνθους, αναζήτηση του φωτός κλπ. Η νύχτα είναι η μεγάλη πηγή της δημιουργίας…

Απ. NB: Εγώ τον διάλεξα, μου άρεσε, σε κάθε συναυλία, κάνουμε πάντα κάτι διαφορετικό, σαν ημερολόγιο…. αλλά αυτή τη σελίδα …. τη γράφουμε εμείς, από τη σκηνή και το κοινό από κάτω, αλλά υπάρχει και η υπενθύμιση - τουλάχιστον εγώ έτσι το νοιώθω -….. πως η δουλειά του καλλιτέχνη είναι κάθε φορά μια αποκάλυψη από 'μας προς αυτούς και θέλουμε την προσοχή και την εμπιστοσύνη τους, ώστε να ολοκληρωθεί αυτό το μικρό τελετουργικό μας, «που θέλει θάρρος και κουράγιο να γραφτεί» όπως λέει και ο ποιητής του.

Ερ. Μιλήστε μας για την εμπειρία σας από τις μέχρι τώρα επιτυχημένες σας παραστάσεις και για τις επόμενες εμφανίσεις σας.

Απ. ΝΜ: Έχουμε πολλά δείγματα αποδοχής από το κοινό με τις εμφανίσεις μας. Έχει φανεί πως ένα μεγάλο τμήμα του κόσμου, που έχει ανάγκη από λυρισμό και ειδική ατμόσφαιρα, μάς ακολουθεί. Παρόλο που η εποχή μας μοιάζει με ένα τρελό… ροκ, σκληρό, εκτυφλωτικό και εκκωφαντικό, ωστόσο, η ανάγκη του κόσμου δεν παύει να υπάρχει για μια ακρόαση λιτή και απέριττη, με μόνο στόχο το ένδον της συγκίνησης. Έχουμε πολλές ακόμα παραστάσεις "Γαλαξίας (Νέα Σμύρνη, 15/3/2016), ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ (πλατεία Αμερικής, 19/3/2016), Αθηναΐδα (2 και 9/4/2016, μαζί με την Αναστασία Μουτσάτσου), Λυγουριό (3/4/2016)" και ο κατάλογος διευρύνεται συνεχώς.

Απ. NB: Ο κόσμος που μας παρακολουθεί μάς λέει πως χαίρεται να μας βλέπει και να μας ακούει σε ένα εκλεκτό ρεπερτόριο, πως απολαμβάνει την μουσική μας συγγένεια, η οποία είναι ένα από τα μεγάλα ατού της συναυλίας μας. Οι τρεις μας έχουμε καταφέρει να μετατρέψουμε κάτι πολύπλοκο σε απλό αλλά και περιεκτικό και αυτό ενισχύει την μαγεία.

Ερ. Ισχύει το ότι οι καλλιτεχνικές, όπως και οι ανθρώπινες σχέσεις, ωριμάζουν σαν το παλιό κρασί;

Απ. ΝΜ: Α, βέβαια! Με την Νένα παύσαμε τη συνεργασία για 25 συναπτά έτη μετά από την πρώτη σύμπραξή μας. Τώρα, μεγαλωμένοι κι οι δυο με 25 έτη παραπάνω, έμελλε η συνεργασία μας να μην ξεκινάει από την αρχή. Ήδη γνωριζόμασταν και ο χρόνος μας έκανε να συνεχίσουμε θαρρείς από εκεί που είχαμε σταματήσει. Οι εμπειρίες, η τριβή, οι στόχοι, οι παράλληλες πορείες μας, μάς έφεραν σε ένα ζηλευτό σημείο συνεννόησης και συντονισμού. Συνοδεύοντάς την με την κιθάρα (μαζί με τον συνεργάτη μου Γιώργο Τοσικιάν), μπορούμε και συντονιζόμαστε με άνεση. Ξέρω τι θα κάνει, ξέρει τι θα κάνω… Ο χρόνος μάς παλιώνει βεβαίως, αλλά μας ωριμάζει ταυτόχρονα, με αποτέλεσμα να διεισδύουμε αμφότεροι στο βάθος των τραγουδιών μας

Απ. NB: Ισχύει, αλλά όχι για όλες τις καλλιτεχνικές σχέσεις. Και εξηγούμαι: Το να ξαναβρεθείς με κάποιον παλιό σου συνεργάτη δεν σημαίνει πως αυτό θα σου εγγυηθεί ότι θα προχωρήσεις στη δουλειά σου. Αυτό που κάνουμε με τον Νότη είναι καλλιτεχνική πρόταση, έχει να κάνει με ό,τι πιστεύουμε πως πρέπει να μένει από το τραγούδι και για το οποίο δεν αρκεί να έχουμε άποψη, πρέπει και να μπορούμε να το πραγματώσουμε και νομίζω το κατορθώνουμε…

Ερ. Υπάρχει η αντίληψη ότι παλαιότερα ο δρόμος ανάδειξης νέων έργων και καλλιτεχνών ήταν ευκολότερος από ό,τι σήμερα. Συμφωνείτε με αυτό;

Απ. ΝΜ: Ασφαλώς και συμφωνώ. Κατ' αρχάς η αγορά ήταν πιο παρθένα. Η βιομηχανία του τραγουδιού υπήρχε μαζί με τους φορείς του (Εταιρείες δίσκων, δισκάδικα σε όλη την επικράτεια, κλπ). Ένας ανταγωνισμός αναγκαίος και δημιουργικός. Σήμερα, κάτω από την ομπρέλα του διαδικτύου και των ανεξέλεγκτων ντάουνλόουντ, ένας ολόκληρος κόσμος της δισκογραφικής βιομηχανίας έχει ανατραπεί ή εξαφανιστεί. Τα νέα έργα, οι νέοι δημιουργοί, θα πρέπει να ξεπεράσουν πολλά και ανυπέρβλητα εμπόδια, κυρίως στο μεγάλο πρόβλημα της διανομής του δισκογραφικού προϊόντος. Οι καιροί δείχνουν τα δόντια τους. Θα μπορούσα να υποστηρίξω πως είμαι από τις τυχερές γενιές που εξελίχθηκα μέσα στις γόνιμες δεκαετίες του' 60, '70, και '80.

Απ. NB: Σε καμία περίπτωση δε συμφωνώ, πάντα είναι δύσκολος ο δρόμος για έναν καλλιτέχνη να καθιερωθεί και να κρατηθεί στο ύψος του, είναι ξεχωριστή η διαδρομή για τον καθένα. Σε αυτά που παρουσιάζουμε , έχουμε και καινούργια πράγματα, αλλά παίζουμε και με τη μνήμη, τόσο τη δική μας όσο και των ακροατών. Ο Τοσικιάν, που είναι το νέο πρόσωπο, που έχει αναδείξει ο Νότης, είναι κοντά κυρίως, ως υπέροχος μουσικός, άρτια εκπαιδευμένος και με πολύ ταλέντο. Το είδος αυτό του τραγουδιού, που κάνουμε εμείς, προϋποθέτει δεξιοτεχνία, μεράκι και αντοχή και ο ένας να στηρίζει τον άλλον. Θέλει καλλιτεχνική ωριμότητα, την οποία μπορεί να την έχεις ή από πολύ νέος ή να μην την αποκτήσεις ποτέ.

Ερ. Αποτελώντας οι ίδιοι σημαντικό κεφάλαιο στην ελληνική μουσική, εδώ και δεκαετίες, ποιο εκτιμάτε ότι είναι το στίγμα του σύγχρονου ελληνικού τραγουδιού; Πώς έχει αλλάξει με τα χρόνια;

Απ. ΝΜ: Το στίγμα του σημερινού ελληνικού τραγουδιού το ψάχνεις και είναι δύσκολο να το εντοπίσεις. Όταν λέμε «ελληνικό τραγούδι», ο καθένας το εννοεί με τον δικό του τρόπο. Δεν υπάρχει αντικειμενική εννοιολογία αλλά υποκειμενική! Ίσως αυτή η υπερπληθώρα διαφορετικών τραγουδιών και απόψεων βοηθάει στο τέλος, αν υπερασπιζόμαστε το σύνθημα, που λέει: «Αφήστε όλα τα λουλούδια να ανθίσουν»!
Το σύστημα αξιολόγησης των τραγουδιών δεν υφίσταται πλέον. Υπάρχει έντονα πλέον ένας αχταρμάς, ένας πολτός, καλών, μέτριων και κακών προϊόντων μαζί που συμπορεύονται καθημερινά, από υπερπληθώρα ραδιοφώνων, που φαίνονται ανήμπορα και ανίκανα να ξεχωρίσουν είδη και ποιοτικές διαφορές. Οι λίγοι που διαφέρουν μέσα απ' αυτό τον πολτό δεν έχουν τη δύναμη να εμποδίσουν μια κατρακύλα που δεν ξέρω μέχρι πού θα φτάσει.

Απ. NB: Επιτρέψτε μου να διαστρέψω το νόημα που δίνεται στην ερώτησή σας, προφανώς αναζητώντας σε ένα «στίγμα», κάτι που ενδεχομένως θα κάνει το ελληνικό τραγούδι διακριτό. Θα έλεγα λοιπόν ότι ναι, έχει «στίγμα» την αρρώστια εδώ και 40 χρόνια του σκυλάδικου, που περιθωριοποίησε την ελληνική μουσική και μετέτρεψε το ελληνικό τραγούδι σε μια αδιάφορη σούπα! Με αυτά διασκέδαζαν τότε, όπως και τώρα, οι μπόμποι που ονομάζουμε «ο κόσμος» και ο φοιτητόκοσμος συνεχίζει με «ξένα» σκυλάδικα στα αγγλικά. Υπήρξα εξ' αρχής απόλυτα διαυγής και ξεκαθαρισμένη με τις επιλογές του ρεπερτορίου μου στο ελληνικό τραγούδι, η πορεία μου, ο τρόπος που τραγουδάω και τα τραγούδια που γράφω δεν αφήνουν περιθώρια για το ποια είμαι. Ξεχώρισα μέσα από μια αδιαμόρφωτη μάζα, με αναγνωρίζουν αυτοί που καταλαβαίνουν ποια είμαι και απορρίφτηκα από αυτούς που πίστευαν πως το ελληνικό τραγούδι, που υπηρετούσα, ήταν «ξοφλημένο» και χρηματοδοτούσαν τα σκυλάδικα. Τώρα κλαίνε πάνω στον τάφο του Χατζιδάκι οι υποκριτές… Όσο για σήμερα το σκηνικό ίδιο… και με πολλά μπότοξ…

Ερ. Πιστεύετε πως το τραγούδι οφείλει να πιάνει, όπως λένε, το σφυγμό του κόσμου; Γενικά, υπάρχουν πράγματα που η Τέχνη “οφείλει” στην Κοινωνία;

Απ. ΝΜ: Οι τέχνες και ειδικά το τραγούδι, (που είναι το πιο καταναλωτικό προϊόν), πράγματι «οφείλει» να ακολουθεί τους σφυγμούς της κοινωνίας και να αφουγκράζεται την δημιουργική της έκβαση. Θέλω να πω πως αυτή η ακολουθία του τραγουδιού, «οφείλει» να προτείνει στην κοινωνία υλικό με στοιχεία περιεχομένου δουλεμένα από συγκροτημένη σκέψη. Όχι χαβαλέ και πονηρούς τρόπους με εφήμερα σουξεδάκια, τα οποία και στο παρελθόν ευτέλισαν την πορεία του. Ο λαϊκισμός ενός τμήματος του ελληνικού τραγουδιού, μοιάζει με τον λαϊκισμό της πολιτικής. Εξ' άλλου, πάντα αυτά συμπορευόντουσαν…

Απ. ΝΒ: Η κοινωνία έχει καρδιά, όπως και οι καλλιτέχνες. Το ίδιο πρέπει λοιπόν να κάνουν και οι καλλιτέχνες, να ακούν την εσωτερική τους φωνή, που σημαίνει να μην πάνε κόντρα στην καλλιτεχνική τους ιδιοσυγκρασία. Ένα δικό μου παράδειγμα: Αναζητούσα στη φωνή μου τεχνική αρτιότητα, μορφής και περιεχομένου, γιατί είχα την απαίτηση να ξεχωρίζω, όχι με ψεύτικες ιδιότητες, σαν αυτές που μοιράζει αφειδώς η αγορά με το μάρκετινγκ, αλλά να ανταποκρίνεται η φωνή μου - αυτή που έχω- σε αυτό που ήθελα να κάνω. Καθώς είμαι ορμητική, λίγο ροκ ας πούμε - έως πολύ μπορώ να πω εγώ- καλλιέργησα άλλες αρετές, τη γλυκύτητα και τη μελωδικότητα στη φωνή μου, γιατί ήταν τα στοιχεία που ήθελαν δουλειά και που μου έδωσαν την δυνατότητα να κάνω το τραγούδισμά μου να τρέχει αβίαστο, με φυσικότητα. Αυτή η διαδικασία θέλει μια προσωπική αναζήτηση μέσα στην τέχνη, δεν την οφείλεις στην κοινωνία αλλά στον εαυτό σου, την κάνεις ή δεν την κάνεις. Η κοινωνία ξέρει να το διακρίνει, το αναγνωρίζει, ξέρει πλέον ποια είμαι και τι έχω κάνει. Δεν μου οφείλει κάτι, αλλά και ούτε απαιτεί κάτι άλλο από μένα και, αν θελήσω να δώσω κάτι άλλο και δεν είμαι καλή, πάλι δεν θα μου γυρίσει την πλάτη… και γιατί να το κάνει άλλωστε; Καλλιτέχνες είμαστε, έχουμε το δικαίωμα να αλλάζουμε, να δοκιμάζουμε και να κάνουμε και λάθη. Είμαστε τόσο ευάλωτοι μέσα στην κρίση και ο κόσμος αρχίζει να το συνειδητοποιεί. Νομίζω πως τώρα καταλαβαίνει τι μας οφείλει ως κοινωνία.

Ερ. Η κοινωνία, πάλι, (και δεν αναφέρομαι μόνο στο κράτος), θεωρείτε ότι στηρίζει την ποιοτική λόγια ή λαϊκή τέχνη ή είναι κυρίως παραδομένη στην υποκουλτούρα;

Απ. ΝΜ: Δεν χωράει αμφιβολία πως η κοινωνία αντιστέκεται αρκετά! Αν λάβω υπ' όψιν τις λαϊκές κομπανίες σε κάθε γειτονιά, τις χορωδίες, την εμμονή σε παραδοσιακούς χορούς, στα πανηγύρια, σε εκδόσεις βιβλίων, σε αμέτρητες εκδόσεις ποιητικών συλλογών, όλα αυτά αθροισμένα βγάζουν συμπέρασμα πως υπάρχει ένας «κρυφός κόσμος» που τα υποστηρίζει. Μην το προσπερνάμε αυτό! Η υποκουλτούρα υπάρχει παράλληλα. Εξ' άλλου, όλες οι κοινωνίες δεν είναι άγιες. Βαδίζουν με παράλληλες γραμμές. Υπάρχει το καλό με το κακό, η σκοτεινή πλευρά με τη φωτεινή, ο άσχημος με τον ωραίο. Το τραγούδι, καθρέφτης της ζωής, αντικατοπτρίζει αυτές τις παράλληλες γραμμές. Με αυτές θα παλεύουμε και νυν και αεί…

Απ. Ν.Β: Φυσικά και η κοινωνία στηρίζει όπως μπορεί και ό, τι θεωρεί πως της είναι απαραίτητο, δεν έχει όμως την γνώση για μια περαιτέρω αξιολόγηση, ούτε έχει συγκεκριμένα κριτήρια. Αυτό είναι ξεκάθαρο στα μάτια όλων μας.

Οι δομές όμως που συντηρούν σήμερα την καλλιτεχνική δραστηριότητα συνολικά και σε μεγάλη κλίμακα επαναπαύονται πλέον στην Αγορά. Το κράτος είναι αυτό που κανονικά θα έπρεπε να προστατεύει την καλλιτεχνική δημιουργία αλλά και αυτό πέρα από τιμολόγια δεν θέλει άλλη σκοτούρα….. όμως η Αγορά δεν υπονοεί και την ποιότητα . Η Αγορά λέει: «Σου αρέσει πάρτο, δεν σου αρέσει άστο». Δεν έχει ευθύνη για την ποιότητα, ψάχνει το φτηνό στη φτήνια, γιατί η φτήνια τρώει τον παρά!

Ερ. Εκμεταλλεύομαι την ευκαιρία της κοινής σας συνέντευξης, για να ρωτήσω και τους δύο σας εάν νιώθετε ότι υπάρχει ποιοτική διαφορά ανάμεσα στα έργα ανδρών και γυναικών δημιουργών τέχνης. Υπάρχει ιδιαιτερότητα στη γυναικεία δημιουργία;

Απ. ΝΜ: Δεν νομίζω πως είναι εύκολα ορατές οι διαφορές «γυναικείου» και «ανδρικού» τραγουδιού. Εγώ το βλέπω να είναι ή ωραίο ή άσχημο τραγούδι. Το φύλο δεν μπορεί να ευνοήσει την ποιότητα ενός δημιουργήματος. Ο καθείς ,με τα βιώματα και τις εμπειρίες του, δημιουργεί. Το μυαλό μου δεν πάει σε κάτι άλλο, παρόλο που η προέλευση φύλου (άνδρας-γυναίκα) πιθανότατα περιέχουν διαφορετικά στοιχεία και είναι προορισμένα από τη φύση το ένα να γονιμοποιεί και το άλλο να τίκτει.

Απ. ΝΒ: Εγώ πιστεύω πως υπάρχουν διαφορές και στην ποιότητα και στο περιεχόμενο. Και κόβοντας δρόμο, έχω να πω πως στην τέχνη η γυναίκα ή ο άνδρας έχουν μια μοναδική πορεία, άρα και η τέχνη που παράγουν έχει και τα φυλετικά τους χαρακτηριστικά. Αν ένας καλλιτέχνης δεν ξέρει να διατυπώσει τις διαφορές φύλου, θα αναρωτηθώ μήπως και δεν τολμά να ξεχωρίσει, ή δεν ξέρει να διακρίνει εκείνες τις στιγμές που η ανδρική ή η γυναικεία υπόστασή του τού αποκαλύπτεται. Για 'μένα είναι καλό να μην πετάξεις στα σκουπίδια ό,τι θα προσωποποιήσει καλύτερα την φυλετική ταυτότητά σου, αλλά να προσπαθήσεις να την περισώσεις , να την κατανοήσεις και να την διοχετεύσεις μέσα στη δουλειά σου. Παλαιότερα οι γυναίκες ήθελαν η τέχνη τους να κριθεί ισότιμα, δηλαδή χωρίς να είναι κριτήριο το φύλο τους , έτσι υποστήριζαν πως θα μίκραινε η διαφορά που ούτως η αλλιώς υπήρχε και υποστήριζαν ότι ο καλλιτέχνης δεν έχει φύλο. Σήμερα υποστηρίζουν πάλι το ίδιο, αλλά για άλλους λόγους, κυρίως, γιατί δεν έχει σημασία τι είσαι, ποιος είσαι κ.λ.π μέσα σε μια προδιαγεγραμμένη κοινωνία, όπου το έργο τέχνης δεν έχει φύλο, δεν έχει εντοπιότητα , παρά μόνο εκείνες τις προδιαγραφές που θέλει η Αγορά. Θέλει ανωνυμία; Ανωνυμία! Θέλει όνομα; Όνομα! Θέλει ανδρείκελα.; Δούλους; Σκλάβους; Δεν τους έχει; Τους φτιάχνει…σε αρσενικό η σε θηλυκό. Πώς τοποθετούνται οι άνθρωποι σε μια τέτοια κοινωνία; Ως γυναίκες ή ως άντρες και με τι ιδιότητες, γυναικείες η ανδρικές;

Ερ. Όπως αναφέρεται στο δελτίο Τύπου σας, παρουσιάζετε, “ένα πρόγραμμα βασισμένο σε δύο κιθάρες και σε τραγούδια που ενώνουν δύο διαφορετικούς, αλλά και τόσο συναφείς, δημιουργούς, οι οποίοι δεκαετίες τώρα πάτησαν στην ποίηση, για να εκφράσουν τα όνειρα, τις ελπίδες και τους καημούς της ψυχής” . Το τραγούδι τελικά είναι υπόθεση ψυχής ή μυαλού;

Απ. ΝΜ: Το τραγούδι είναι αποτέλεσμα μιας πολυσύνθετης ικανότητας. Μυαλό, αισθήσεις, μνήμες, ευαισθησίες, ικανότητα περιεκτικού λόγου και μουσικού ήχου, όσφρηση της εποχής, να ξετυλίγεις τα όνειρά σου, να μπορείς να μετουσιώνεις τον κατάλληλο λόγο, νότες και αρμονίες, να βρίσκεις την κατάλληλη εκφραστική ερμηνεία, να βάζεις τα κατάλληλα όργανα να συνοδέψουν, και άλλα πολλά που αυτή τη στιγμή μου διαφεύγουν… Το «τι είναι» ένα τραγούδι θα πρέπει να το αναζητήσουμε σε όλες τις μορφές τεχνών. Το τραγούδι είναι ένα κομματάκι στο τεράστιο πάζλ του πολιτισμού

Απ. Ν.Β. Το τραγούδι είναι υπόθεση και ψυχής και μυαλού θα έλεγα. Δεν νοιώθουν ούτε αντιλαμβάνονται όλοι οι μουσικοί το τραγούδι με ενιαίο τρόπο. Η μικρή φόρμα του τραγουδιού σε θέλει εύπλαστο και γρήγορο μουσικό, να μπορείς να πεις πολλά με λίγα και απλά μέσα. Είναι μια φόρμα που πολλές φορές ξεμπροστιάζει τους μουσικούς, αυτούς που παίζουν μηχανικά, χωρίς να συμμετέχουν Το τραγούδι που κάνουμε στηρίζεται στον ποιητικό λόγο, για 'μένα κάθε τραγούδι είναι ένα ταξίδι. στο λόγο, ο οποίος βγάζει τη μουσική από μια γενικότητα ενός συναισθήματος, π.χ. της αγάπης, της γαλήνης, της ταραχής και την κάνει αυτής της αγάπης, αυτής της γαλήνης, αυτής της ταραχής, με τον λόγο συγκεκριμενοποιείται η μουσική αποκτά τόπο, χρόνο, στιγμή, ένα τοπίο, δηλαδή απ' όπου πρέπει να μεταφέρω αισθήσεις και να δημιουργήσω εικόνες στη φαντασία του ακροατή. Αυτή είναι η τέχνη του τραγουδιού! Εκφράζει κάθε στιγμή της ζωής μας και πάνω απ' όλα αυτό που είπε τόσο εύστοχα ο Χατζιδάκις: «Με ένα τραγούδι ερχόμαστε και μ' ένα τραγούδι φεύγουμε από τη ζωή», αλλά και αυτό που μου είπε κάποτε ο πατέρας μου που είχε γυρίσει όλον τον κόσμο: «Το τραγούδι, Νένα, είναι το ταξίδι των φτωχών ανθρώπων».