Dr. Θανάσης Δρίτσας – Συνταγογραφώντας με νότες
Γράφει ο Κώστας Προβατάς
«Η ιατρική δεν είναι μόνον συνταγογράφηση φαρμάκων, από την άλλη η συνταγογράφηση τέχνης-πολιτισμού είναι επίσης ιατρική»
Όταν συνάντησα τον κο Θανάση Δρίτσα, η ιδιότητα και των δυο μας ήταν διαφορετική. Και πολύ κοινότυπη θα έλεγε κανείς, αφού στην ουσία είχα ραντεβού με τον «γιατρό», σε μια στιγμή που αφορούσε στο ετήσιό μου checkup, επομένως κάτι που όλοι μας λίγο πολύ φροντίζουμε να κάνουμε.
Δεν γνωριζόμασταν, όμως ο φίλος που με συμβούλευσε και μου κανόνισε να τον δω ήταν απόλυτος:
«Ωραίος τύπος, εξαιρετικός επιστήμονας και στα νερά σου…»
«Τι εννοείς στα νερά μου» απόρησα κι εγώ…
«Είναι και μουσικός, έχει κυκλοφορήσει άλμπουμ, ασχολείται πολύ…»
Δε ρώτησα κάτι παραπάνω, ήλπιζα ότι το κομμάτι του checkup θα πήγαινε καλά και θα έβρισκα την ευκαιρία να κλέψω λίγο από το χρόνο του, να μιλήσουμε για μουσική. Κι έτσι να 'μαστε λοιπόν! Όλα καλά γενικώς κι έμαθα και πράγματα πολλά.
Ο Θανάσης Δρίτσας λοιπόν γεννήθηκε στην Αθήνα. Τελείωσε το Λύκειο στη Βαρβάκειο Πρότυπο Σχολή. Σπούδασε ιατρική στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και ειδικεύθηκε στην καρδιολογία στα πανεπιστημιακά νοσοκομεία Guy's & Hammersmith Hospital, RPMS, London, UK. Παράλληλα με τις ιατρικές του σπουδές, μελέτησε ανώτερα θεωρητικά και σύνθεση με τους Κώστα Κυδωνιάτη και Γιάννη Ιωαννίδη.Έχει ιδρύσει και διετέλεσε πρόεδρος της Ομάδας Εργασίας Ποιότητας Ζωής & Ψυχοκοινωνικής Καρδιολογίας της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας. Αποτελεί ενεργό μέλος του European Association of Preventive Cardiology (EAPC) της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας (ESC) και διακεκριμένο μέλος της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας (FESC). Έχει δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό επιστημονικών εργασιών (peer review) στα αντικείμενα της φυσιολογίας της άσκησης, της καρδιοαναπνευστικής δοκιμασίας κόπωσης, της αποκατάστασης (rehabilitation) ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια, της αιμοδυναμικής, της καρδιακής βηματοδότησης και των αρρυθμιογόνων μηχανισμών στην υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια.
ΥΔΑΤΟΓΡΑΦΙΕΣ - ΣΥΝΕΙΚΟΝΕΣ (έργο για βιολί και πιάνο)
Κε Θανάση Δρίτσα, Θανάση, γιατρέ μου, όπως θα λέγαμε οι περισσότεροι σε μια επίσκεψη μαζί σας. Αλήθεια, θα επιλέγατε τίτλο προσφώνησης από κάποιον απέναντί σας; Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, τέχνη και επιστήμη βρίσκουν ισορροπία, είναι timing, είναι κάθε φορά κάτι άλλο;
Οι άνθρωποι έχουν μια τάση να κάνουν τα πράγματα ευκολότερα, έτσι πάντα θέλουν να ταξινομήσουν τους συνανθρώπους τους σε δίπολα. Αριστερός-δεξιός, μαύρο-άσπρο, επιστήμων-καλλιτέχνης και πολλές άλλες διπολικές καταστάσεις. Στην πραγματικότητα η ίδια η ζωή κινείται σε γκρίζες και απρόβλεπτες ζώνες, άλλωστε αυτό αποδεικνύει και η κβαντομηχανική προσέγγιση. Επίσης, στην ελληνική πραγματικότητα η ιδιότητα του γιατρού κουβαλάει πάντα πολύ μεγάλο κύρος σε σχέση με την ιδιότητα του καλλιτέχνη. Ο γιατρός θεωρείται πάντα ένα σοβαρό «γήινο» πρόσωπο, ενώ ο καλλιτέχνης ελαφρύ πρόσωπο και αιθεροβάμων. Εγώ δεν νοιώθω την ανάγκη να ξεχωρίσω μέσα μου το γιατρό από τον καλλιτέχνη-συνθέτη-μουσικό, πρόκειται για δύο διαφορετικές ιδιότητες που θεωρώ ότι η συνύπαρξή τους με βοηθάει να βρίσκω μιαν εσωτερική γαλήνη και ισορροπία.
(Ο Θανάσης Δρίτσας έχει αναγνωρισθεί διεθνώς ως πρωτοπόρος για την κλινική και ερευνητική του δραστηριότητα στη χρήση της μουσικής ως θεραπευτικού μέσου (music medicine) και αποτελεί διακεκριμένο μέλος της Διεθνούς Ένωσης Μουσικής και Ιατρικής (International Association of Music and Medicine, IAMM). Αποτελεί επίτιμο μέλος του Ελληνικού Συλλόγου Πτυχιούχων Επαγγελματιών Μουσικοθεραπευτών (ΕΣΠΕΜ). Έχει διεθνώς αναγνωριστεί ως προσωπικότητα «γέφυρα» μεταξύ ιατρικής και τέχνης και έχει τιμηθεί με το διεθνές βραβείο Fontane Di Roma (2013). Εργάζεται στο «Ωνάσειο Καρδ. Κέντρο» ως Καρδιολόγος, Αναπληρωτής Διευθυντής στο Τμήμα Αναίμακτης Καρδιολογίας του Καρδιολογικού Τομέα).
Μιλώντας για ισορροπία, πώς είναι ο χρόνος ενός Αναπληρωτή Διευθυντή Καρδιολογίας του Ωνασείου που παράλληλα έχει τις καλλιτεχνικές του ανησυχίες και μάλιστα σε έντονο παραγωγικό βαθμό; Πώς είναι ένα καθημερινό σας πρόγραμμα;
Σημαντικό είναι να έχεις μάθει να δουλεύεις συγκεντρωμένα, επίσης έχω μάθει να εργάζομαι σε πολλά επίπεδα, έτσι ώστε, αν δεν συνεχίσω να εργάζομαι με τους ρυθμούς που έχω μάθει, βρίσκομαι (τότε) έξω από τα νερά μου. Η άσκηση της ιατρικής απορροφάει σε καθημερινό επίπεδο ένα μεγάλο κομμάτι του χρόνου μου.
Όμως έκανα ορισμένες επιλογές που βοήθησαν να συμπεριλάβω τις δημιουργικές μου καλλιτεχνικές δραστηριότητες, όπως π.χ. επέλεξα να ασχοληθώ με την κλινική και την αναίμακτη καρδιολογία και όχι με επεμβατικές δραστηριότητες που μπορούν να απορροφήσουν τον γιατρό συχνά σε 24ωρη βάση.
Π.χ. δεν επέλεξα το ιδιωτικό ιατρικό επάγγελμα που σε θέλει συνεχώς διαθέσιμο. Αυτές οι επιλογές συνδέθηκαν βέβαια με χαμηλότερες απολαβές και οικονομικούς περιορισμούς, όμως με βοήθησαν να αφήσω χώρο, έτσι ώστε «να κάνω κάτι για την ψυχή μου» κατά το πέρασμα μου από τον πλανήτη.
Ακόμη καταλυτική ήταν η συνεισφορά της συζύγου μου στην αντιμετώπιση της αδυσώπητης καθημερινότητας και των ζητημάτων της (πενταμελούς) οικογένειας, έτσι ώστε να μπορώ να αφιερώσω χρόνο στις δημιουργικές μου ανησυχίες. Η σύζυγος μου, ο καλός μου άγγελος, μου άφησε τον χώρο να υπάρξω, ως ένας πολυσύνθετος εαυτός, κατανοώντας τις βαθύτερες ανάγκες μου.
Είναι σπάνιο να βρίσκεις τέτοιο σύντροφο σήμερα-, σε εποχές που προάγεται η ατομικότητα και το προσωπικό συμφέρον.
Βέβαια η μητέρα μου, η οποία είχε διαπιστώσει τις καλλιτεχνικές μου ανησυχίες «εξ απαλών ονύχων», είχε αναπτύξει μια τάση να με αποκόπτει από την εμπλοκή μου σε αγγαρείες ως παιδί, θεωρούσε ότι κάνω κάτι σπουδαίο και δεν ήθελε να διασπάται η προσοχή μου. Έλεγε: «Το παιδί έχει τώρα συγκεντρωθεί στη μελέτη βιβλίων και μουσικής, μην ενοχλείτε!».
Έτσι μελετούσα και έγραφα μουσική από μικρός, θεωρώντας ότι επιτελώ θείο και αποστολικό έργο! Οι ψυχολόγοι βέβαια θα έλεγαν σήμερα ότι η μητέρα μου με αυτό τον τρόπο με απέκοψε από τα πρακτικά ζητήματα της καθημερινότητας και της οικογένειας, τα οποία βρήκα μπροστά μου στη συνέχεια της ζωής μου.
ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ (για τσέλο και πιάνο)
Ποιο είναι όμως το εφαλτήριο της καλλιτεχνικής σας δραστηριότητας και των αντίστοιχων σπουδών; Είναι κάπου ταυτόσημο –χρονικά και ιδεολογικά- με την επιστήμη, με τις επιστημονικές σας σπουδές, με ένα γεγονός ίσως;
Πιθανά να γνωρίζετε ότι η μουσική προηγήθηκε της ιατρικής στη ζωή μου. Σε σύνδεση με τα παραπάνω που αναφέρω, η μουσική μου εκπαίδευση και η πρώτη-πρώιμη συνθετική μου τάση είχε αρχίσει να εμφανίζεται από την ηλικία των 8 ετών. Ως μαθητής του Δημοτικού, μελοποιούσα μανιωδώς ποιήματα που εύρισκα μπροστά μου στα αναγνωστικά του δημοτικού της εποχής μου.
Στο Βαρβάκειο οι καθηγητές και οι συμμαθητές μου είχαν προφανώς αναγνωρίσει μια «άνωθεν κλίση μου» στη μουσική και με αποκαλούσαν με το παρατσούκλι «Μπετόβεν». Στο Γυμνάσιο ένας υπέροχος φιλόλογος του σχολείου μας με συνέλαβε να γράφω μουσική την ώρα του μαθήματος των Νέων Ελληνικών. Αντί να με τιμωρήσει-ο χαρισματικός αυτός εκπαιδευτικός-μου έδωσε μια μουσική παραγγελία! Μου πρότεινε να μελοποιήσω το ποίημα του Παλαμά, «Ο Διγενής και ο Χάροντας» και να το παρουσιάσω στο σχολείο, με τη βοήθεια του καθηγητή της μουσικής. Μου έκανε ένα μεγάλο δώρο, έπεσα με τα μούτρα στη δουλειά και κατάφερα να παρουσιάσω το έργο μου, ήταν ιστορικά η πρώτη μου καταξίωση ως συνθέτη!
ICE MIRRORS, music by Thanassis Dritsas and photos by Dimitris Triantafyllides. Photos from south Greenland (2022).
Το Βαρβάκειο ήταν ένα πρότυπο σχολείο αρίστων μαθητών και όλοι οι μαθητές περνούσαν στο Πανεπιστήμιο σε κορυφαίες σχολές, κυρίως πρακτικής κατεύθυνσης, συνήθως Πολυτεχνείο και Ιατρική. Σαν καλός μαθητής «έπρεπε οπωσδήποτε» να ακολουθήσω μιαν επιστήμη, ήταν σχεδόν αδιανόητο να επιλέξει κάποιος μαθητής Βαρβακείου το δρόμο της Τέχνης, ως αυτόνομης πορείας. Διάλεξα την Ιατρική και πέρασα με πανελλήνιες στην Ιατρική Σχολή της Αθήνας. Προφανώς στην επιλογή μου έπαιξε-υποσυνείδητα-ρόλο το οικογενειακό μου περιβάλλον, ο πατέρας μου ήταν άλλωστε παιδίατρος.
Παράλληλα με τις ιατρικές μου σπουδές, συνέχισα μουσικές σπουδές σε ανώτερα θεωρητικά και σύνθεση. Δεν σταμάτησα ποτέ να γράφω μουσική. Μετά την Ιατρική Σχολή και τη στρατιωτική θητεία, συνέχισα σε ειδικότητα Καρδιολογίας στη Μεγάλη Βρετανία για αρκετά χρόνια, όπως αναφέρεται στο βιογραφικό μου. Όλα αυτά τα χρόνια είχε μαζευτεί ένας μεγάλος όγκος από παρτιτούρες έργων μου και κάποιες πρόχειρες ηχογραφήσεις. Όταν γύρισα στην Ελλάδα, μέσα δεκαετίας του 90, άρχισα να μπαίνω στο στούντιο και να ηχογραφώ πλέον τη μουσική μου με σαφή δισκογραφικό προσανατολισμό.
Το εύρος των καλλιτεχνικών σας δραστηριοτήτων είναι πολυδιάστατο, με έμφαση στη σύνθεση και στην ποίηση, αν δεν έχω κάνει κάποιο σοβαρό λάθος. Μπορείτε να μας το απαριθμήσετε κατά κάποιον τρόπο;
Παράλληλα με τη συνθετική μου δραστηριότητα, ανέπτυξα και συγγραφική δραστηριότητα, με κυκλοφορίες βιβλίων μου λογοτεχνίας ενηλίκων και παιδικής λογοτεχνίας, ποιητικών κειμένων, πολλών δοκιμίων και έργων κοινωνικού-φιλοσοφικού στοχασμού.
Παράλληλα, συνεργάστηκα παλαιότερα ως αρθρογράφος με ιστορικές εφημερίδες, όπως την «Καθημερινή» και την ιστορική «Ελευθεροτυπία», αλλά έγραφα συστηματικά (κείμενα σχετικά με υγεία, τέχνη και άρθρα κοινωνικού προβληματισμού) σε διάφορα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα. Τα τελευταία τρία χρόνια αρθρογραφώ συστηματικά στην ιστοσελίδα της «Athens Voice».
Έχουν κυκλοφορήσει σε δίσκους (CD) τα έργα: Εικόνες-String Images (Musica Viva 2002), Υδατογραφίες (Protasis Music 2004), Δύο Μουσικά Παραμύθια (Lyra 2005), Μορφέας-Θεραπευτικό CD που χρησιμοποιεί εμβρυικούς ήχους για εισαγωγή ύπνου, σε συνεργασία με τον Αμερικανό αναισθησιολόγο Fred Schwartz (Info Health 2004), Θεραπευτικοί ήχοι απ' όλο τον κόσμο (εκδ. Ελευθεροτυπία /Ε-Ιατρικά 2004), CD με συλλογή τραγουδιών πάνω σε ελληνική ποίηση με τίτλο Στην άκρη των παραμυθιών-τραγούδια και εύθραυστοι ήχοι για φωνή και πιάνο (Protasis Music 2008), Εικόνες-Κύκλος Ελληνικός (Protasis Music 2015), A portrait in three colors (Digital CD- Protasis Music 2019) και πρόσφατα Η αναζήτηση του τέλειου γαλάζιου (CD Protasis Music 2021).
Επίσης, έχουν κυκλοφορήσει τα βιβλία: Κωδικός Μπλε-ιστορίες στα όρια ζωής και θανάτου (εκδ. Μπαρτζουλιάνος 2008), Το όνειρο της Αθηνούλας-παραμυθένιες ιστορίες για μικρά και μεγάλα παιδιά (εκδ. Μπαρτζουλιάνος 2009), Η ασθένεια της Υγείας (εκδ. Παπαζήση 2010), Δύο Ποιητικοί Μονόλογοι (εκδ. Μπαρτζουλιάνος 2017), Το διακόνημα και το χειροτέχνημα (εκδ. Παπαζήση 2017), Η μουσική ως φάρμακο (εκδ. Παπαζήση 2018). Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο του Πανδημιολόγιον Homo Novus Epidemicus (εκδ. Παπαζήση 2021).
Κι ας αναλύσουμε περαιτέρω τις καλλιτεχνικές σας δραστηριότητες, σε ποιο σημείο βρίσκουν εφαρμογή στην ιατρική επιστήμη και σε ποιο στην προσωπική ευχαρίστηση;
Θέλω να ξεκαθαρίσω τα πράγματα και να δηλώσω ότι ένα μεγάλο μέρος της επιστημονικής μου δραστηριότητας, σε κλινικό και σε ερευνητικό επίπεδο, το έχω αφιερώσει στη χρήση της μουσικής ως θεραπευτικού εργαλείου στη σύγχρονη ιατρική. Οι περισσότεροι άνθρωποι και το ευρύ κοινό με γνωρίζουν ως έναν γιατρό, ο οποίος, πρωτοποριακά για την εποχή του, μιλούσε για τη θεραπευτική δύναμη της τέχνης και ιδιαίτερα της μουσικής.
Όμως υπάρχει και το συνθετικό μου αυτόνομο έργο, το οποίο δεν σχετίζεται με τη θεραπευτική μουσική. Πολλοί πιστεύουν ότι είμαι αποκλειστικά συνθέτης μουσικής για ιατρικούς λόγους! Η αλήθεια είναι ότι υπάρχει ένας μεγάλος όγκος αυτόνομης μουσικής μου δημιουργίας που γεννήθηκε από καθαρά αισθητική πρόθεση και προσκαλεί το ευρύ κοινό σε ακρόαση. Στις συναυλίες μου παρουσιάζω πάντα τη δική μου μουσική και αποτελεί μάλιστα μια ξεχωριστή χαρά-και δημιουργική πρόκληση-να συνοδεύω στο πιάνο τους τραγουδιστές που ερμηνεύουν τραγούδια μου. Επίσης τα τελευταία χρόνια έχω αποφασίσει να τραγουδάω ο ίδιος κάποια τραγούδια μου, εκεί έχω ανακαλύψει μέσα μου και την πλευρά του ερμηνευτή που τελευταία μου δίνει μεγάλη χαρά.
Μέχρι σήμερα ερμηνεύω σε συναυλίες αποκλειστικά τραγούδια μου και όχι τραγούδια άλλων συνθετών, πάντα ο συνθέτης θεωρώ ότι δίνει ένα πρωτότυπο ύφος ερμηνείας που πάει ίσως τον ακροατή πιο κοντά στη βαθύτερη ουσία της σύνθεσής του, χωρίς να έχει την τεχνική αρτιότητα ενός σολίστ τραγουδιστή.
ΚΟΚΚΙΝΗ ΚΛΩΣΤΗ (Μουσική Θανάσης Δρίτσας, στίχοι Χρήστος Μπουλώτης). Το τραγούδι ερμηνεύει ο ίδιος ο συνθέτης.
Ο ρόλος της μουσικής στη ζωή σας, τα έργα σας μέχρι σήμερα, τα σχέδια σας για το μέλλον, κάποια εν εξελίξει, κάποια άλλα σε σχεδιασμό.
Δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου και τη ζωή μου χωρίς μουσική και χωρίς μουσική δημιουργία. Η μουσική, το γράψιμο, η τέχνη δεν είναι μόνον ένα αισθητικό παιχνίδι για εμένα αλλά ένα παράθυρο στο όνειρο, για να δραπετεύω, χωρίς παράθυρο στο όνειρο, η ζωή μπορεί να μετατραπεί σε χρόνια ασθένεια και θανατικό. Η τέχνη είναι το αντίδοτο σε αυτό το θανατικό, άλλωστε αυτό το αντίδοτο χρειάζεται ακόμη περισσότερο στη ζωή ενός γιατρού μάχιμης ιατρικής, διότι ο θάνατος και η απώλεια τον κατακλύζουν καθημερινά.
Όσον αφορά στα καλλιτεχνικά μου σχέδια θα ήθελα να ξεκινήσω πάλι κάποιες ζωντανές εμφανίσεις και συναυλίες. Όπως ξέρετε, η πανδημία μάς πήγε πολύ πίσω σε αυτό το κομμάτι και νοιώθω μεγάλη ανάγκη να επανασυνδεθώ με τον «επί σκηνής» εαυτό μου. Επίσης προτεραιότητα για εμένα αποτελεί μια ηχογράφηση επιλεγμένων τραγουδιών μου με μεγάλο ορχηστρικό σχήμα και δισκογραφικό στόχο. Κάποια από αυτά τα τραγούδια επιθυμώ επίσης διακαώς να τα ηχογραφήσω με ένα πιάνο και τη δική μου φωνή ως ερμηνευτή, αυτό θα αποτελέσει πιστεύω για εμένα μια πράξη αυτο-ψυχοθεραπείας. Κατά τα λοιπά η ζωή δεν κάνει σχέδια, η ίδια η ζωή μοιάζει με μια παράσταση μουσικού αυτοσχεδιασμού.
Υπάρχει το έργο ορόσημο για την ώρα στη μουσική καριέρα σας;
Αν και δεν μπορώ να ξεχωρίσω εύκολα και ξεκάθαρα κάποιο έργο μου ως ορόσημο, διότι η λέξη ορόσημο έχει μεγάλο βάρος. Θεωρώ όμως ότι το έργο μου «Συνεικόνες» (για βιολί και πιάνο) που περιέχεται στον δίσκο μου «Υδατογραφίες» (CD Protasis Music) εξέφρασε-και εκφράζει ακόμη πιστεύω-τις προθέσεις και την κοσμοθεωρία μου ως συνθέτη, δηλαδή μια minimal αντίληψη και διάφανη γραφή με μικρά μουσικά σύνολα.
Γιατί το τοποθετείτε σαν ορόσημο;
Είναι ένα έργο που μπορώ να το ακούσω πάλι μετά από χρόνια και να δω μέσα του να εκφράζεται αυτό που είχα φανταστεί, όταν το έγραφα. Χρειάζεται κουράγιο, για να ξανακούσει ο συνθέτης έργα του προς τα πίσω, συνήθως δεν επιθυμώ επανακροάσεις έργων που ήδη ταξιδεύουν. Φοβάσαι ότι θα βρεις κάτι που μπορούσες να έχεις κάνει καλύτερα. Τα έργα είναι σαν τα παιδιά που μεγαλώνουν, φεύγουν από το πατρικό σπίτι, κάνουν δική τους διαδρομή μετά. Δεν μπορείς πάλι να τα δεις ως γεννήτορας, έχουν κόψει τον ομφάλιο λώρο τους.
Όσα έχω διαβάσει για εσάς και ερχόμενος σε αυτήν τη συνέντευξη, αντιλαμβάνομαι πως είστε εκείνος που ουσιαστικά έχει εισάγει τη «μουσικοθεραπεία», αν λέω σωστά τον όρο, σαν επιπλέον διάσταση στη ψυχολογική κατάσταση ενός ασθενούς. Και μάλιστα την έχει τελικά «επιβάλλει» με επιστημονικές μελέτες και αποδείξεις. Πως νιώθετε σήμερα εκ του αποτελέσματος, π.χ. δικαιωμένος ή απλά πάμε παρακάτω να το κάνουμε ακόμα καλύτερο; Και υπάρχει καλύτερο;
Η επίδραση της μουσικής ως θεραπευτικής παρέμβασης μπορεί να πάρει τη μορφή της ακρόασης προ-επιλεγμένης μουσικής (με στόχο π.χ. τη μείωση του άγχους, την ανακούφιση του πόνου, τη χαλάρωση, τη δημιουργία αισιόδοξης σκέψης και θετικής αντίληψης ζωής) είτε τη μορφή της βιωματικής μουσικής παρέμβασης, μέσω εκπαιδευμένου μουσικού θεραπευτή. Η βιωματική παρέμβαση είναι η πλέον ολοκληρωμένη μορφή θεραπευτικής παρέμβασης.
Είναι λάθος να λέμε ότι η μουσικοθεραπεία αποτελεί μια επιπλέον διάσταση στην ψυχολογική κατάσταση των ασθενών. Η μουσικοθεραπεία αποτελεί μια ολιστικού τύπου προσέγγιση, που δεν διαφοροποιεί την σωματική από τη μη-σωματική μας διάσταση. Θεωρώ ότι η προσωπική μου συνεισφορά συνίσταται στο ότι έφερα το αντικείμενο στη χώρα μας μέσα στο νοσοκομείο, κατάφερα να το κάνω γνωστό στην ιατρική κοινότητα η οποία «αγρόν ηγόραζε», όταν εγώ ξεκίνησα τις μελέτες μου στο Ωνάσειο.
Νοιώθω δικαιωμένος πλέον, όταν βλέπω το αντικείμενο να προβάλλει συστηματικά σε ιατρικά συνέδρια και όταν βλέπω ότι αρχίζει να αλλάζει η κοσμοθεωρία των γιατρών ως εξής:
«Η ιατρική δεν είναι μόνον συνταγογράφηση φαρμάκων και μηχανικές παρεμβάσεις αλλά και η συνταγογράφηση τέχνης-πολιτισμού είναι επίσης ιατρική».
Θεωρώ μεγάλη επιτυχία ότι κατάφερα να διοργανωθεί στην Αθήνα (Ωδείο Αθηνών) πρόσφατα, (Μάιος 2022) το Παγκόσμιο Συνέδριο της Διεθνούς Ένωσης Μουσικής και Ιατρικής με μεγάλη επιτυχία. Το ακόμη καλύτερο για το μέλλον και μια τεράστια δικαίωση για εμένα, θα ήταν να προσφέρονται θεσμικά, σε όλα τα νοσοκομεία και τις κλινικές, υπηρεσίες μουσικοθεραπείας από εκπαιδευμένους επαγγελματίες στο αντικείμενο. Είναι ένα όνειρό μου, μάλλον μακρινό ακόμη, αλλά πιστεύω έρχεται αργά-αργά, όπως ήδη έχει πραγματωθεί σε άλλες χώρες της Ευρώπης και στις Η.Π.Α.
ΟΝΕΙΡΟΣΤΑΓΟΝΕΣ. Ένα μουσικό βίντεο που βασίζεται σε μουσική για κουαρτέτο εγχόρδων και φλάουτο του Θανάση Δρίτσα, τίτλος του μουσικού έργου «Η βροχούλα», Video Art έγινε από την εικαστικό Μαίρη Σάββα.
Σε πρόσφατη συνέντευξή σας ωστόσο (σ.σ. Athens Voice), αναφερθήκατε στο ρόλο του μουσικοθεραπευτή. Αυτός τελικά θα είναι (θα εξελιχθεί) σαν ρόλος, επάγγελμα, ιδιότητα, τι είναι (ή θα είναι) ακριβώς και πώς θα συνυπάρχει με την κλασσική ιατρική;
Διεθνώς υπάρχει πανεπιστημιακή εκπαίδευση στο αντικείμενο της μουσικοθεραπείας με ανάλογα πτυχία, μεταπτυχιακά και επαγγελματική αναγνώριση. Και στη χώρα μας υπάρχει Σωματείο Πτυχιούχων Επαγγελματιών Μουσικοθεραπευτών (ΕΣΠΕΜ), οι περισσότεροι με σπουδές στο εξωτερικό, όμως η πλήρης θεσμική κατοχύρωση της επαγγελματικής ιδιότητας έχει ακόμη δρόμο μπροστά, σε σχέση με την πολιτεία. Οι θεραπευτές αυτοί συνήθως δεν είναι γιατροί, αλλά εργάζονται μαζί και συμπληρωματικά με τους γιατρούς, τους νοσηλευτές και άλλα στελέχη υγείας με επίκεντρο την φροντίδα του ασθενή.
Μπορείτε να μας δώσετε παραδείγματα πώς η μουσική επιδρά θετικά σε ένα ασθενές σώμα ή και μυαλό, ταυτόχρονα πάντα με την κλασσική ιατρική. Ή και ξεχωριστά, είστε ο ειδικός να μας πείτε.
Το σωματικό και το μη-σωματικό κομμάτι μας δεν πρέπει να διακρίνονται, αυτή την διάκριση σώμα-ψυχή την έκανε (εσφαλμένα) ο φιλόσοφος Καρτέσιος, πριν από μερικούς αιώνες.
Η μουσική (και η τέχνη γενικότερα) απευθύνεται στο «ολόκληρο πρόσωπο» του ανθρώπου και θα την χαρακτηρίζαμε, όπως προείπα, «ολιστική» προσέγγιση ως θεραπεία. Δεν υπάρχει πρόβλημα υγείας το οποίον επιδρά μόνο στο σώμα ή μόνο στην ψυχή, ο σωματικός πόνος προκαλεί και ψυχικό πόνο και αντιστρόφως, ο ψυχικός πόνος εκφράζεται πάντα σε σωματικό επίπεδο.
Παράδειγμα, είναι σήμερα όλες οι σωματικές εκδηλώσεις του χρόνιου stress, το οποίο αποτελεί ίσως την πλέον διαδεδομένη ασθένεια σήμερα στο Δυτικό Κόσμο. Όλες οι παρεμβάσεις μέσω τέχνης (και η μουσικοθεραπεία) αποκαλούνται διεθνώς παρεμβάσεις Νους-Σώμα (mind-body therapies). Η μουσική θεραπευτική παρέμβαση δεν υποκαθιστά την κλασσική ιατρική αλλά την συμπληρώνει, για τον λόγο αυτό θεωρείται συμπληρωματική θεραπεία.
ΤΑ ΠΟΔΗΛΑΤΑ έργο του Θανάση Δρίτσα. Ερμηνεύει το μουσικό σύνολο Μείζονες Απουσίες. Από την συλλογή έργων Μικρές Εικόνες.
Μέχρι σήμερα ξέρουμε ότι υπάρχει το στιλ της Chillμουσικής που υποτίθεται ότι προσφέρει στη χαλάρωση των ανθρώπων, με φυσικούς ήχους και άλλους που συνάδουν με αυτούς. Θα μπορούσατε να μας εξηγήσετε αν ένας ασθενής μπορεί να συμβιβαστεί –κατά κάποιο τρόπο- με οποιαδήποτε μουσική θεραπεία επιλέγετε, ακόμα κι αν δεν είναι η δική του επιλογή. Έχει επιλογή ο ασθενής δηλαδή στο τι θα ακούει;
Όπως είπα, η μουσική θεραπεία δεν είναι μόνον ακρόαση επιλεγμένης μουσικής, αλλά και ζωντανές μουσικές βιωματικές παρεμβάσεις, μέσω εκπαιδευμένων θεραπευτών. Οι μελέτες έχουν δείξει πάντως ότι η ιδανική μουσική ως θεραπευτική ακρόαση είναι μουσική, την οποία επιλέγει ο ίδιος ο θεραπευόμενος ασθενής. Το πολιτισμικό στοιχείο και η κουλτούρα είναι πολύ σημαντικός παράγων, επίσης, στην επιλογή μουσικής για θεραπευτική ακρόαση. Η αντίληψη ότι η κλασσική μουσική είναι η πλέον κατάλληλη δεν ισχύει γενικά, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις.
Μέσα σε όλα έχετε κάνει και ραδιόφωνο στο Τρίτο Πρόγραμμα, στο ιστορικό Τρίτο Πρόγραμμα του Μάνου Χατζιδάκι. Ποια είναι η εμπειρία σας από το εγχείρημα αυτό και τι σας προσέφερε συνολικά στους τομείς των δραστηριοτήτων σας. Τι είναι το ραδιόφωνο για εσάς;
Έκανα μια πρωτότυπη εκπομπή για αρκετά χρόνια (1999-2001) στο Τρίτο με τίτλο «Μαγικός Αυλός», που αφορούσε μάλιστα στις θεραπευτικές δυνατότητες της μουσικής. Είμαι ευγνώμων για πάντα στον αείμνηστο (τέως διευθυντή του Τρίτου Προγράμματος) κ. Γιώργο Τσαγκάρη που μου έδωσε τότε αυτή την εκπομπή. Το Τρίτο υπήρξε πάντοτε το επίκεντρο του μουσικού μας πολιτισμού και αποτελεί τιμή και χαρά να είναι κάποιος παραγωγός και μέλος της οικογένειας του Τρίτου.
Σήμερα η έννοια του ραδιοφωνικού παραγωγού που μελετάει το υλικό του και προετοιμάζει εκπομπές, τείνει να εκφυλιστεί κάτω από την πίεση της απρόσωπης playlist. Οι οικονομικές προτεραιότητες και το κέρδος έφαγαν τελικά την ιδιότητα του παραγωγού, ελάχιστοι σταθμοί πορεύονται πλέον με καθώς πρέπει παραγωγούς που γνωρίζουν σε βάθος το αντικείμενο.
Το ραδιόφωνο είναι για μένα μυσταγωγία, μια μοναδική επικοινωνία ακροατή-εκφωνητή που βασίζεται στη μαγεία της φωνής. Η μυσταγωγία του ραδιοφώνου είναι αναντικατάστατη, αλλά στην εποχή μας έχει να αντιπαλέψει με την τάση απολυταρχίας της εικόνας και των social media.
Η ραδιοφωνική μου εμπειρία με βοήθησε πολύ στο να μάθω να ακούω καλύτερα τον εαυτό μου και τους άλλους. Επίσης με έμαθε πως μπορώ να αναμετρηθώ με διαφορετικά ακροατήρια, τι περιμένει ο ακροατής ακριβώς από κάθε ραδιοφωνικό παραγωγό. Η δυνατότητα τηλεφωνικής επικοινωνίας με τους ακροατές βοηθάει επίσης ιδιαίτερα να καταλάβεις πού βρίσκεσαι ραδιοφωνικά. Μεγάλο πάθος είναι για εμένα το ραδιόφωνο, αν μου έλεγαν τώρα παίρνεις μια απόλυτα δική σου μουσική εκπομπή (χωρίς αυτοματοποιημένη playlist) δεν θα έλεγα ποτέ όχι.
ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΣ ΚΟΣΜΟΣ. Μουσική για έγχορδα του Θανάση Δρίτσα. Το σενάριο του βίντεο βασίζεται επίσης στο φουτουριστικό οικολογικό παραμύθι με τίτλο «Υποβρύχιος Κόσμος». Video Art έγινε από την εικαστικό Μαίρη Σάββα.
Η μουσική του Θανάση Δρίτσα χρησιμοποιήθηκε από την χορογραφική ομάδα διεθνούς φήμης Gelabert-Azzopardi Company ad e Danca, στο Edinburgh International Art Festival 2004, Arthur's Feet, σε μία πρωτοποριακή παράσταση, την οποία παρουσίασαν ως χορευτές άτομα με αναπηρίες.
Ακόμη, με χορηγία του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Ωνάσης, είχε την εκδοτική επιμέλεια των ιστορικών εκδόσεων Μουσικοκινητικά Δρώμενα ως Θεραπευτική Αγωγή (εκδ. Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών 2003) και η Τέχνη ως Μέσον Θεραπευτικής Αγωγής (εκδ. Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών 2004).
Τα μουσικά του έργα έχουν παρουσιαστεί συχνά στην Ελλάδα και το εξωτερικό σε πολλές συναυλίες, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (ΜΜΑ) και Θεσσαλονίκης (ΜΜΘ), Αίθουσα Συναυλιών Φίλιππος Νάκας, Συνεδριακό Κέντρο Πανεπ. Πάτρας, Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά, Θέατρο Άλεκτον, Θέατρο Κολεγίου Αθηνών, Ιδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, Ίδρυμα Θεοχαράκη.
Η βράβευσή σας στο τομέα της μουσικής για την ιατρική. Υπάρχει ιστορικό υπόβαθρο σε αυτό το θέμα, δηλαδή πώς ήρθε στο προσκήνιο η «ιατρική μετά μουσικής» και γενικά λεπτομέρειες της βράβευσης αυτής.
Θεωρώ πολύ σημαντική τη βράβευση μου το 2019 από την Ακαδημία Αθηνών, για το επιστημονικό μου έργο που αφορά στην εφαρμογή μουσικής σε θεραπεία καρδιοπαθών ασθενών. Χάρηκα ιδιαίτερα, διότι η Ακαδημία Αθηνών με αυτή την κίνηση δίνει μια ιδιαίτερη έμφαση πλέον στις μουσικές θεραπευτικές παρεμβάσεις, αλλά και γενικότερα στην θεραπευτική αξία των έργων του πολιτισμού και της τέχνης.
«Πιστεύω ότι η μουσικοθεραπεία –τελικά- μελλοντικά, θα αποτελέσει μέρος της «θεραπευτικής συνταγογράφησης».
ΣΤΗΝ ΑΚΡΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΜΥΘΙΩΝ. Μουσική: Θανάσης Δρίτσας, στίχοι: Χρήστος Μπουλώτης, Video Art: Μαίρη Σάββα. Τραγούδι: Αθηνά Δημητρακοπούλου.
Κε Θανάση Δρίτσα, Θανάση, «γιατρέ μου», θέλω να σε ευχαριστήσω εκ μέρους αρκετού κόσμου –εκτιμώ- για μια άλλη εικόνα που μας δίνετε, συμπληρωματική στην κλασσική ιατρική. Η ψυχική πλευρά των ασθενών, αλλά και όλων μας, χρειάζεται τη μουσική σε κάθε μας στιγμή, πολλές φορές να μας εξημερώσει στη ζούγκλα που ζούμε. Σας ευχαριστώ θερμά για το χρόνο σας!
Κι εγώ σας ευχαριστώ και θα χαρώ να τα ξαναπούμε, με όλα τα νέα που τυχόν θα μας προκύπτουν από την μεριά της «γεφυροποίησης» Τέχνης-Πολιτισμού και Ιατρικής!
Σχολιάστε