Aπόστολος Καλδάρας: Μάγκας βγήκε για σεργιάνι...
Γράφει ο Κώστας Προβατάς
«Η μουσική δεν είναι μαγαζί που πάει από πατέρα σε γιο και πρέπει να διατηρήσεις την πελατεία του, η κληρονομιά του Απόστολου ανήκει σε όλους μας».
Αυτά είπε ο Κώστας Καλδάρας σε μια συνέντευξή του τον Αύγουστο του 2020 στην Έλενα Ζιάκα, ερωτώμενος για τον πατέρα του, Απόστολο, και το «βαρύ» όνομα που φέρνει. Ερωτώμενος επίσης πώς το κουβαλάει, πώς το διαχειρίζεται... Δεν έχει τόση σημασία η απάντησή του για το δικό μας αφιέρωμα, ο Κώστας Καλδάρας ήδη συγκαταλέγεται στους καταξιωμένους μουσικούς.
Όμως στην περίπτωση του Απόστολου Καλδάρα, πραγματικά αξίζει να δει κανείς την ψυχοσύνθεση ενός ανθρώπου και τι του προσφέρει το πάθος του και η δουλειά του, όπως την έλεγε. Χάνοντας την κόρη του μόλις στα 11 της χρόνια, αποτύπωσε σε ένα στίχο ό,τι σήμερα θα θεωρούσαμε απόλυτα ερωτικό. Το «Λίγο λίγο θα με συνηθίσεις» δε θα μπορούσε να είναι κάτι άλλο, όμως το ρεφρέν ήταν «κάτι άλλο».
«Τι θα γίνω μες τη ζωή / αν ξυπνήσω ένα πρωί / και κοιτάξω την αγκαλιά μου / κι από μέσα να λείπεις εσύ…».
Λέγεται με σαφήνεια ότι ήταν ο πρώτος που δεν εκμεταλλεύτηκε την Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου και την βοήθησε να παίρνει ποσοστά για τους στίχους της, ενώ συνεργάστηκε και με άλλους πολύ σπουδαίους στιχουργούς, παρά το γεγονός ότι ο ίδιος έχει γράψει απίστευτους στίχους. Και φυσικά ήταν και ερμηνευτής, η σχολή του ρεμπέτικου και του παλιού λαϊκού είχε βρει σπουδαίο συνεχιστή.
Η Τρικαλινή Σχολή μεγάλωνε κι άλλο, παρά το γεγονός της μεγάλης κόντρας που είχε με τον Τσιτσάνη, σχεδόν εφ' όρου ζωής. Ο Τσιτσάνης προσπάθησε να τον φέρει στα νερά του, να μείνει στα Τρίκαλα και να στέλνει σε κείνον τραγούδια στη «δύσκολη» Αθήνα. Αλλά τότε έτσι ήταν τα πράματα, δεν ήταν εξάλλου μια κακή συμφωνία για έναν νέο καλλιτέχνη, αν γινόταν. Ο Καλδάρας όμως απέδειξε ότι ο «Μάγκας βγήκε για σεργιάνι» και ξεκίνησε την πορεία του.
Ο «Μάγκας» ήταν το πρώτο θέμα διαμάχης Καλδάρα και Τσιτσάνη, αλλά η ιστορία έχει αποκαταστήσει από τις κοινές τους ομολογίες τη γνήσια πατρότητα του τραγουδιού από τον Καλδάρα, που όμως -λόγω των συνθηκών της εποχής του 1946 και τη λογοκρισία- η συμμετοχή του Τσιτσάνη και η τότε συνιδιοκτησία βοήθησε να μη χαθεί το τραγούδι (βιβλιογραφία Χατζηνικολάου, Σχορέλη).
Αυτό το πρώτο τραγούδι του λοιπόν, εμφανίστηκε με στιχουργό τον Τσιτσάνη το 1947, ξαναηχογραφήθηκε το 1965 με τον Μπιθικώτση, όμως το 1961 είχε γίνει και μια ηχογράφηση που συμμετέχει ο ίδιος στα σεγόντα του Μπιθικώτση.
Το άλλο θέμα που ο Τσιτσάνης κυνήγησε πολύ τον Καλδάρα, ήταν όταν ο Απόστολος, αντιλαμβανόμενος το ρεύμα της εποχής με τα ινδικά και ανατολίτικα τραγούδια, έβαλε τέτοιους ρυθμούς στο παίξιμό του, ενώ έκανε και διασκευές κάποιων τραγουδιών. Όμως και ο Τσιτσάνης και όλοι το έκαναν, αφού ήταν πραγματικά ρεύμα της εποχής.
«Δε μου έδωσε κάποιος το στίχο, να βάλω τη μελωδία εγώ. Το έζησα, τότε με τις συλλήψεις του 1945, μετά τους Γερμανούς, όταν ξέσπασε ο εμφύλιος (…) αυτό το τραγούδι το αγαπώ πολύ, γιατί είναι ζωντανό για μένα», έλεγε για το δημοφιλές μέχρι και σήμερα «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» ο Απόστολος Καλδάρας, όταν τον ρωτούσαν ποιο από τα τραγούδια του ξεχωρίζει. Την ίδια εποχή με τον «Μάγκα», ηχογραφείται με τη φωνή της Στέλλας Χασκίλ και με τους γνήσιους πρωτότυπους στίχους. Κυκλοφόρησε στις 27/02/1947. Δίσκος ODEON GA 7385.
Το τραγούδι άλλαξε αφού λογοκρίθηκε, η φράση «Νύχτωσε και στο Γεντί» έγινε «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» και η ιστορία απέδειξε ότι τα διαμάντια είναι παντοτινά. Η αρχική πολιτική στάση του τραγουδιού ευφυέστατα έγινε ερωτική απόγνωση και αγαπήθηκε όσο λίγα. Το γεγονός ότι έχει φτάσει στο σήμερα και το τραγουδούν οι νεότερες γενιές, αποδεικνύει τη διαχρονικότητά του, αλλά και την ικανότητα του Καλδάρα. Κάτι που προκύπτει από την εξέλιξή του στα επόμενα χρόνια από αυτές τις αρχικές μουσικές καταγραφές. Διότι ακολουθεί τον κλασσικό λαϊκό και ρεμπέτικο δρόμο, ταυτόχρονα όμως δουλεύει ορισμένα διαμάντια που εντάσσονται στο ποιοτικό έντεχνο.
Η «Μικρά Ασία», ο «Βυζαντινός Εσπερινός» και οι «Ροβινσώνες» αποτελούν κεφάλαια της ελληνικής μουσικής ιστορίας, έργα πολιτιστικά. Καθώς το 1972 συμπληρώνονταν 50 χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή, αποφάσισε εκείνος ο δίσκος να κινείται γύρω από αυτό το τραγικό γεγονός της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Ο Πυθαγόρας μπήκε στο πετσί του εγχειρήματος με τους καταπληκτικούς στίχους του να δένουν τέλεια με τη μουσική του Καλδάρα. Κι όχι μόνο αυτό, η άρνηση του Καζαντζίδη να ερμηνεύσει εκείνα τα τραγούδια, έφερε στο προσκήνιο τους νέους τότε, Χαρούλα Αλεξίου και Γιώργο Νταλάρα και τους επέτρεψε να αναρριχηθούν εκεί που είναι σήμερα.
Ο Καλδάρας κατάφερε να αποδώσει με ευφυή τρόπο τα τραγούδια αυτού του δίσκου, δείχνοντας την αγάπη του γι' αυτό που κάνει. Το τραγούδι «Του Βοσπόρου τα στενά» έχει πόνο, αλλά είναι φτιαγμένο σε εύθυμο τόνο, θα έλεγε κανείς και αδελφικό απέναντι στους γείτονές μας. Η «Σμύρνη μάνα καίγεται», μια εικόνα στα μάτια όλων, ήχοι και ταξίμια απόκοσμα. «Το «Πήρε φωτιά στο Κορδελιό» ακόμα και σήμερα είναι ένα αργό τσιφτετέλι με θιασώτες άπειρους. Επομένως, μια ποιοτική δουλειά έγινε και εύπεπτη για τον περισσότερο κόσμο, διατηρώντας το λαϊκό χαρακτήρα που ήξερε να βγάζει ο Καλδάρας στη μουσική του.
Στον «Βυζαντινό Εσπερινό» ο Λευτέρης Παπαδόπουλος συμπορεύτηκε με τον Καλδάρα και ερμηνευτές παρέμειναν οι ίδιοι, Νταλάρας και Αλεξίου. Σύμφωνα με τον συνθέτη, τα τραγούδια αυτού του δίσκου δημιουργήθηκαν με βάση την Βυζαντινή Μουσική και τους ήχους της. Είναι μάλιστα ο μοναδικός ελληνικός δίσκος, όπου κάθε τραγούδι είναι γραμμένο σε διαφορετικό "δρόμο", χαρακτηριστικό πολύ σημαντικό για τη μελέτη και κατανόηση των "δρόμων" από τους μουσικούς.
Στο εσώφυλλο του δίσκου «Ροβινσώνες», ο Απόστολος Καλδάρας σημειώνει:
«Όταν απομυθοποίησα την ιστορία του Ροβινσώνα Κρούσου κι έπαψα να την ζω φανταστικά, βρέθηκα ανάμεσα σε πραγματικές καταστάσεις Ροβινσώνων. Άρχισα να βλέπω σαν Ροβινσώνα, τον κάθε μοναχικό άνθρωπο, τον άνθρωπο που ξενιτεύεται, τον ναυτικό που μπαρκάρει, τον μεροκαματιάρη που σε κάποιο Μόναχο, σε κάποιο Σαρλεργά, σε κάποια Αμερική ή Αυστραλία παλεύει στο δύσκολο αγώνα της ζωής. Τόσοι και τόσοι Ροβινσώνες! Τόσες και τόσες προσμονές για όλους τους Ροβινσώνες! Πάντα μ' ένα καρτέρεμα να γίνεται η ξενιτιά επιστροφή. Έχοντες υπ' όψιν όλους αυτούς τους ΡΟΒΙΝΣΩΝΕΣ προσπάθησα να δώσω εικόνες, στοιχεία, παραστάσεις απ' όλη αυτή την τυραννισμένη τους ζωή. Πολύτιμος συνεργάτης μου στάθηκε ο παιδικός μου φίλος, Γ. Σαμολαδάς, που έγραψε τους στίχους. Όσο για τον Γιάννη Πάριο, τη Χάρις Αλεξίου και τη Λαβίνα που έδωσαν ψυχή στο έργο μου αυτό, είναι πολύ λίγο τα: ευχαριστώ, αλλά δεν βρίσκω μεγαλύτερες λέξεις».
Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος γράφει για τον Απόστολο Καλδάρα:
«Ανήσυχος, "επαναστατικός", ευφυής και ανυποχώρητος, όταν πίστευε πως έχει δίκιο, ποτέ δεν αρκέσθηκε στα "τρόπαια" των σημαντικών τραγουδιών που είχε γράψει. "Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι", "Εβίβα ρεμπέτες", "Είμαι ένα κορμί χαμένο", "Ένα τραγούδι απ' τ' Αλγέρι", "Η φαντασία", "Μάγκας βγήκε για σεργιάνι", "Μένα με λένε Περικλή", "Ρίξε στο γυαλί φαρμάκι", "Στου Αποστόλη το κουτούκι", "Συ μου χάραξες πορεία" κ.ά».
Ο μεγάλος μας συνθέτης συνεργάστηκε με πάρα πολλούς και σπουδαίους καλλιτέχνες, όπως τα ιερά τέρατα, Καζαντζίδης, Διονυσίου, Μπιθικώτσης, Γαβαλάς, Μητροπάνος, Πάριος, Αλεξίου, Νταλάρας, Κόκοτας, Μενιδιάτης αλλά και με νεότερους που έρχονταν από πίσω, Κλωναρίδης, Γερολυμάτος, Γλυκερία και πολλούς άλλους.
Επίσης, παρ' ότι ο ίδιος υπήρξε και ικανότατος στιχουργός, δούλεψε με σημαντικούς καλλιτέχνες του είδους. Παπαδόπουλος, Πυθαγόρας, Βίρβος, Σαμολαδάς, Σώτια Τσώτου. Φυσικά η συνεργασία με την Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου θα πρέπει να μνημονευθεί ξεχωριστά, άλλωστε ο «υιός» Κώστας Καλδάρας αποτύπωσε τη σχέση τους:
«Η Ευτυχία ήταν η μουσική ερωμένη του Απόστολου. Είχαν ιδιαίτερη σχέση και εκείνη τον λάτρευε»
Τους ένωσαν κοντά 100 καταγεγραμμένα τραγούδια, 91 για την ακρίβεια ηχογραφημένα, μερικά εκ των οποίων θεωρούνται διαχρονικά και διαμάντια της ελληνικής δισκογραφίας. «Όνειρο απατηλό», «Πετραδάκι, πετραδάκι», «Ο γυάλινος κόσμος», «Ας παν' στην ευχή τα παλιά», «Αλλοτινές μου εποχές», «Πήρα απ' τη νιότη χρώματα» και είναι αυτό που λέμε «τι άλλο»…
Ο ελληνικός κινηματογράφος
Τη δεκαετία του '60 ο Καλδάρας «έντυσε» με τα τραγούδια του πολλές ελληνικές ταινίες. Σκηνοθέτης σε όλες ο τρικαλινής καταγωγής Απόστολος Τεγόπουλος, που από το 1963 είχε ιδρύσει τη δική του εταιρεία παραγωγής ταινιών με την επωνυμία: «ΚΛΑΚ ΦΙΛΜΣ»-«Ταινίες για όλη την οικογένεια».
Μόνιμος πρωταγωνιστής αλλά και τις περισσότερες φορές ερμηνευτής των τραγουδιών για τις ανάγκες της ταινίας, ο Νίκος Ξανθόπουλος. Μολονότι τα τραγούδια που ερμήνευσε στις ταινίες ο Ξανθόπουλος είχαν γυριστεί νωρίτερα σε δίσκο από τραγουδιστές, οι ταινίες του Τεγόπουλου αποδείχτηκαν ένα πολύ ισχυρό μέσο, για να γίνουν αυτά τα τραγούδια ευρύτερα γνωστά και να αγαπηθούν από τον κόσμο, αλλά και να καθιερωθεί το όνομα του Καλδάρα, ο οποίος εμφανιζόταν συχνά με το μπουζούκι του στις περισσότερες ταινίες.
Η πρώτη συνεργασία του Απόστολου Καλδάρα με τον Τεγόπουλο πραγματοποιήθηκε το 1963 - 1964 στη ταινία «Αγάπησα και πόνεσα». Σύμφωνα με τον Απόστολο Τεγόπουλο, για την ερμηνεία των τραγουδιών της ταινίας η αρχική σκέψη ήταν κάποιο μεγάλο όνομα να ντουμπλάρει τη φωνή του Νίκου Ξανθόπουλου. Επιλέχθηκε ο Στέλιος Καζαντζίδης. Η ταινία έκανε 125.000 εισιτήρια, θεωρήθηκε μεγάλη επιτυχία! Θα ακολουθήσουν πολλές πονεμένες ταινίες: «Πληγωμένες καρδιές», την ίδια χρονιά, «Είμαι μια δυστυχισμένη» το 1964, με τον Απόστολο Καλδάρα να έχει στο πλάι του την Πόλυ Πάνου, να τραγουδάει:
Φέρτε μια κούπα με κρασί και κάντε μου παρέα
για μένα απόψε η βραδιά θα 'ναι η τελευταία…
Σειρά έχει η ταινία «Απόκληροι της κοινωνίας», το 1965, όπου ακούγεται μεταξύ άλλων και το «Ένα αστέρι πέφτει, πέφτει», ένα τραγούδι που σε πρώτη εκτέλεση το ερμήνευσε η εξαιρετική Μάρθα Βούρτση.
«Καρδιά μου, πάψε να πονάς», το 1965, όπου μεταξύ άλλων ακούγονται τα «Ρίχτε στο γυαλί φαρμάκι», που έγινε μεγάλη επιτυχία με τον Μανώλη Αγγελόπουλο και το «Στ' Αποστόλη το κουτούκι» που έγινε επιτυχία με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση, και τα δύο σε στίχους της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου.
Ακολουθούν:
«Κάποτε κλαίνε και οι δυνατοί», στην οποία ακούγεται και ένα από τα εμπορικότερα τραγούδια του Καλδάρα σε στίχους της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου, το θρυλικό «Πετραδάκι, πετραδάκι».
Η συμμετοχή του Απόστολου Καλδάρα σε αυτές τις ταινίες έκανε τα τραγούδια του γνωστά και χάρισε στον ίδιο μεγάλη αναγνωρισιμότητα, σε μια εποχή μάλιστα που είτε είχε εγκαταλείψει ήδη τα νυχτερινά μαγαζιά, είτε ετοιμαζόταν να το κάνει, λειτουργώντας κατά κάποιον τρόπο αντισταθμιστικά.
Υπάρχει ωστόσο και μια κωμωδία, στην οποία ακούγονται τραγούδια του, μάλιστα πιθανότατα αποτελεί και την πρώτη του εμφάνιση στον κινηματογράφο. Πρόκειται για την ταινία του Ορέστη Λάσκου, «Τρίτη και 13» με τους Νίκο Σταυρίδη και Γιάνννη Γκιωνάκη που προβλήθηκε το 1963. Στην ταινία ακούγονται διάφορα τραγούδια του Καλδάρα, ο οποίος μεταξύ άλλων εμφανίζεται με τον Πάνο Γαβαλά στο πλάι του να ερμηνεύει το «Τι με άλλη, τι με σένα».
Σαν συνθέτης - δημιουργός, ο Απόστολος Καλδάρας είναι μια εξαιρετική και ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Γράφει ρεμπέτικα με αφοσίωση στο ρυθμό και στην απαραίτητη τεχνοτροπία, ενώ επεμβαίνει στην αλλαγή που υπήρξε στο «περιθωριακό» αυτό είδος προς το λαϊκό τραγούδι, που αγαπιέται απ' όλους και μπαίνει στις καρδιές και τα χείλη όλων των Ελλήνων. Το ταλέντο του όμως είναι εκεί, για να δημιουργήσει το διαφορετικό και να προχωρήσει παραπέρα με υπέροχα λυρικά τραγούδια, κάτι που τον βοηθάει στην απόφασή του, να κόψει από τη νύχτα και να δουλέψει σε βάθος.
Με την απεμπλοκή του από τα λαϊκά κέντρα και τη "νύχτα", θα εμπνευστεί την «Μικρά Ασία» και τον «Βυζαντινό Εσπερινό», υψώνοντας έναν πανύψηλο πήχη στο λεγόμενο έντεχνο ποιοτικό αλλά και λαϊκό τραγούδι. Ο άνθρωπος που μεγάλωσε με βυζαντινή μουσική δε θα μπορούσε να γίνει διαφορετικός, κυρίως γιατί έμαθε σωστά τη μουσική και τη χρησιμοποίησε άλλο τόσο σωστά.
Στα 45 χρόνια της παρουσίας του στο λαϊκό τραγούδι συνθέτει ορισμένα από τα ομορφότερα λαϊκά τραγούδια. Από το σύνολο των περίπου 600 που συνέθεσε, εκατοντάδες είναι σπουδαία τραγούδια με διαχρονική αισθητική αξία, γεγονός που τον τοποθετεί στην κορυφή των λαϊκών δημιουργών. Κι αν μέχρι σήμερα δε γράφτηκαν πολλά για τον Καλδάρα, παρά μόνο στοχεύοντας στο έργο του που αποτελείται από ό,τι περιγράψαμε παραπάνω, είναι το ίδιο αυτό έργο, που στηρίζει ένα μόνο συμπέρασμα:
ο Απόστολος Καλδάρας είναι ο μεγαλύτερος λαϊκός συνθέτης.
Είπαν για τον Απόστολο Καλδάρα:
Μίκης Θεοδωράκης: «Η μουσική του γαλούχησε γενιές Νεοελλήνων και βοήθησε στην αναγέννηση του ελληνικού τραγουδιού».
Γιάννης Μαρκόπουλος: «Ήταν από τα πιο μεγάλα μουσικά αναστήματα της λαϊκής μας μουσικής. Τα τραγούδια του θα μείνουν αθάνατα, γιατί μέσα τους είχαν πολλές φορές το πιο μεγάλο επίπεδο, που σκόπευε η νεοελληνική τέχνη, για να μπει μέσα στο πάνθεον του μεγάλου πολιτισμού της Ανατολής».
Γιώργος Νταλάρας: «Ήταν ένας πολύ μεγάλος, ένας μοναδικός συνθέτης, που κατάφερε να εκφράσει το λαϊκό συναίσθημα και τον καημό των ανθρώπων, πέρα και πάνω από κάθε γραφικότητα. Οι γνώσεις του για τη λαϊκή μουσική ήταν έξω από κάθε σύγκριση και μέτρο».
Λευτέρης Παπαδόπουλος: «Ο τελευταίος από τους μεγάλους του λαϊκού τραγουδιού. Μαζί με Βαμβακάρη και Τσιτσάνη στάθηκαν οι τρεις κορυφές του τριγώνου του λαϊκού τραγουδιού, με την υπογράμμιση όμως ότι ο Καλδάρας εξακολουθούσε να γράφει έως τις τελευταίες ώρες της ζωής του. Για 'μένα έχει γράψει ένα από τα 2-3 σημαντικότερα ελληνικά τραγούδια, το "Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι", που και μόνο γι' αυτό θα μπορούσε να περάσει στην ιστορία».
Σχολιάστε