Δημήτρης Μητροπάνος: Μια εκδρομή είναι η ζωή μου...
Γράφει ο Κώστας Προβατάς
«Αυτή η κίνηση με το δεξί του χέρι που το σήκωνε όταν τελείωνε το τραγούδι. Που το ανέβαζε προς τα πάνω και μετά το έφερνε με δύναμη, με μίσος σχεδόν, προς τα κάτω πολύ γρήγορα. Και όταν τέλειωνε και το τελευταίο τραγούδι έφευγε από την πίστα κοκκινισμένος και με ιδρώτα στο πρόσωπό του και κάθε, μα κάθε φορά φεύγοντας έκανε ένα μικρό φου, ένα μικρό ξεφύσημα. Κάθε φορά. Σαν να είχε ακουμπήσει κάτι βαρύ, σαν να είχε μόλις τελειώσει κάτι βαρύ πίσω. Και σαν να μην έχει τίποτα άλλο μέσα του πια».
Περιγραφή του Ευθύμη Φιλίππου, εκείνου που ανέλαβε να γράψει το βιβλίο «ΔΗΜΗΤΡΗ», με παραγγελία της οικογένειας του Δημήτρη Μητροπάνου. Πολύ φίλος του, ο ίδιος Ευθύμης Φιλίππου που υπογράφει τα σενάρια για τον Γιώργο Λάνθιμο, τον «Κυνόδοντα» και τον «Αστακό».
Αλλά σημασία δεν έχουν πάντα οι λεπτομέρειες, εκτός αν τις βλέπεις ο ίδιος. Η παραπάνω εικόνα που περιγράφει ο Φιλίππου αφορά σε έναν σπουδαίο καλλιτέχνη, εκείνον που οι περισσότεροι έχουμε δει από κοντά να κάνει όλα τα παραπάνω. Να ιδρώνει και να ζει το τραγούδι που ερμηνεύει, να χορεύει τη «Ρόζα», να κλείνει τα μάτια σε ένα μοναχικό κι από καρδιάς «Αλίμονο», να έχει το θάρρος της επανεκτέλεσης σε ιστορικά τραγούδια και να τα κάνει δικά του, με λίγα λόγια όλα αυτά αφορούν τον Δημήτρη Μητροπάνο.
Ο Δημήτρης Μητροπάνος (2 Απριλίου 1948 – 17 Απριλίου 2012) ήταν λογικό από μια πλευρά να γίνει αυτός που έγινε, εννοώντας την καταγωγή του. Τα Τρίκαλα έχουν «γεννήσει» μεγάλες μορφές της βάσης του ελληνικού λαϊκού τραγουδιού, αν σκεφτεί κανείς Τσιτσάνη, Καλδάρα, Βίρβο, Κολοκοτρώνη, Μπακάλη, Σαμολαδά αλλά και τον σπουδαίο πιανίστα Δημήτρη Σγούρο. Είναι ωστόσο απίστευτο αλλά με όλους αυτούς τους «συντοπίτες», ο Μητροπάνος έκανε ελάχιστες συνεργασίες.
Κάτι περισσότερες με τον Καλδάρα, στα (ατυχώς) υποτιμημένα «Σκόρπια Φύλλα» του 1975 με την Χριστιάνα, και στο «Όταν μιλούν τα τέλια», άλμπουμ που είχαν μοιραστεί με την Κατερίνα Στανίση το 1984.
Με τον Βίρβο συνεργάστηκε το 1973 στο άλμπουμ «Λουκιανού Νεκρικοί Διάλογοι» που υπέγραφε ο σπουδαίος στιχουργός με τον Μίμη Πλέσσα, ένα πολυσυλλεκτικό άλμπουμ.
Ο Γιώργος Σαμολαδάς ήταν αυτός που αρχικά αντιλήφθηκε το ταλέντο του μικρού Δημήτρη Μητροπάνου και τον σύστησε στον φίλο του, Απόστολο Καλδάρα, οπότε τα πράγματα αρχίζουν να παίρνουν το δρόμο τους. Για ένα παιδί που τον πατέρα του τον γνώρισε στα 29 του χρόνια, αφού όλοι τον νόμιζαν νεκρό στον εμφύλιο και μόνη του έννοια μέχρι εκείνη τη στιγμή είναι να βοηθάει τη μάνα του στη βιοπάλη της καθημερινότητας στη γειτονιά του, τη «Μικρή Μόσχα», όπως την έλεγαν την Αγία Μονή Τρικάλων. Για ευνόητους πολιτικούς λόγους, οι οποίοι τον χαρακτήρισαν και σε όλη τη ζωή του, χωρίς περιστροφές και αλλαξοπιστίες.
Ο Δημήτρης Μητροπάνος έχει μια τεράστια δισκογραφία, αν δεν έχει περάσει τις 100 συμμετοχές ή τα ατομικά άλμπουμ είναι κάπου εκεί, ωστόσο είναι σαν να έχουν τραγουδήσει σε μια ζωή δυο άνθρωποι, ίσως και παραπάνω. Ο Μητροπάνος έχει μπει στα σπίτια από την αρχή της καριέρας του, πουλάει, αλλά ο ανταγωνισμός τότε δεν είναι αμελητέος. Και είναι ξεκάθαρα ένας λαϊκός τραγουδιστής, σε αυτήν την πρώτη φάση της καριέρας του, ακούει φανατικά Καζαντζίδη, το ομολογεί ο ίδιος ακόμα και μπροστά στον Γρηγόρη Μπιθικώτση που τον πήγε στην Columbia. Περίμενε πώς και πώς να πάει όπου τραγούδαγε ο Καζαντζίδης ή να βάλει τραγούδι του σε ένα τζουκ-μποξ.
Η γνωριμία του με τον Ζαμπέτα όμως είναι καταλυτική, εκείνος του χαρίζει την πρώτη μεγάλη του επιτυχία, τη «Θεσσαλονίκη», γίνεται σχεδόν πνευματικός του πατέρας. Κι αυτός ο νεαρός είναι που θα του βάλει ένα σταυρό στον τάφο του, κανείς άλλος δεν το έκανε, δίνοντας το απαιτούμενο ποσό στη χήρα του και ζητώντας της να μείνει μεταξύ τους. Έμεινε για πολλά χρόνια μεταξύ τους, αλλά κανένα μυστικό δεν μένει αιώνια θαμμένο και ζωντανό, κάποτε βρίσκει το δρόμο του να βγει στην επιφάνεια, όπως όλα στη ζωή.
Όπως και η δεύτερη και σημαντικότερη -πιθανόν- καριέρα του Μητροπάνου, όταν αρχικά βρίσκει στο δρόμο του τον Τόκα και τραγουδάει μοναδικά τραγούδια που ο αξέχαστος συνθέτης δεν τα έδινε, αν δεν έβρισκε τον κατάλληλο ερμηνευτή. Το «Σ' αναζητώ στη Σαλονίκη» σχεδόν εθνικός ύμνος έγινε. Παράλληλη ιστορία με τη «Ρόζα», ένα τραγούδι που έμεινε στο συρτάρι του Θάνου Μικρούτσικου για καμιά 20αριά χρόνια από τη στιγμή που του το έδωσε ο Άλκης Αλκαίος, μέχρι να βρει τον κατάλληλο. Ευτυχώς για όλους μας, οι πλανήτες και το Σύμπαν συνωμότησαν σωστά. Κι όλα πια αρχίζουν να παίρνουν τη διάσταση του μύθου. Το έντεχνο λαϊκό τραγούδι βρίσκει τον απόλυτο εκπρόσωπό του και απλώνεται για πολλά χρόνια στα στόματά μας με διάφορους τρόπους. Και με όλους τους πιθανούς συνδυασμούς. Τόκας, Μικρούτσικος, Κορακάκης, Λάκης Παπαδόπουλος, Κορκολής, Κραουνάκης. Τότε είναι ουσιαστικά που αναγνωρίζεται και η πρώτη του περίοδος, εκείνη που περιείχε σπουδαίες συνεργασίες, στον «Άγιο Φεβρουάριο» των Μούτση και Μάνου Ελευθερίου μαζί με την μοναδική αλλά γρήγορα εξαφανισμένη Πετρή Σαλπέα, στο «Τα Κύθηρα ποτέ δε θα τα βρούμε» του Κατσαρού, στα «Συναξάρια» του Χατζηνάσιου, στο «Φιλότιμο τ' αντρίκειο» του Άκη Πάνου, αλλά και στα «Πικροσάββατα» των Θεοδωράκη και Λευτέρη Παπαδόπουλου ή στα «Νυχτέρια μας» του Σταύρου Κουγιουμτζή.
Και κυρίως αναγνωρίζεται μια ενδιάμεση περίοδος, της αμιγούς λαϊκής εμφάνισης του Μητροπάνου όπου με συγκεκριμένους συνεργάτες, όπως οι Τάκης Μουσαφίρης, Σπύρος Παπαβασιλείου, Τάσος Οικονόμου, Λάκης Τεάζης, ερμηνεύει μερικά από τα σπουδαιότερα τραγούδια της ελληνικής δισκογραφίας. Πολλά τα τραγούδια που ξεχωρίζουν, όπως το «Καλοκαίρια και χειμώνες», «Κάνε κάτι να χάσω το τρένο», «Σε μια στοίβα καλαμιές», «Χιονάνθρωπος», αλλά αυτό που ξεχωρίζει είναι μια πρωτότυπη «τριπλέτα», όπου επιχειρείται για πρώτη φορά η ενοποίηση 3 τραγουδιών σε ένα. Είναι το γνωστό «Αλίμονο», το οποίο ξεκινά με το «Δυο νύχτες» των Τόλη Βοσκόπουλου και Ηλία Λυμπερόπουλου που είχε τραγουδήσει στα τέλη της δεκαετίας του '60 η Μαρινέλλα, μπλέκει αρχικά το «Αλίμονο» του δίδυμου Μίμης Χριστόπουλος (μπουζουξής) και Σάκης Καπίρης που το είχε ερμηνεύσει ο Κωστής Χρήστου, κλείνοντας με το «Θέλω απόψε να σου γράψω», σε στίχους του Κώστα Βέργου και μουσική του Σπύρου Παπαβασιλείου, με ερμηνευτή τον Θάνο Μπρατσιώτη και τη Σόφη Ζανίνου.
Η «τριπλέτα» άρχισε να αποκτά πιστούς, ειδικά όταν ο Μητροπάνος, αντιλαμβανόμενος το ρεύμα της, την πέρασε εμβληματικά στα προγράμματά του. Και σε ένα από αυτά, έκανε μια αλλαγή. Άλλαξε το τελευταίο τραγούδι στη συναυλία του Λυκαβηττού το 1991. Αντί αυτού ερμήνευσε καταλυτικά το εκπληκτικό «Βγήκε η ζωή μας στο σφυρί», των Μίκη Θεοδωράκη και Φώντα Λάδη, από το άλμπουμ «Γράμματα από τη Γερμανία» του 1975, ένα τραγούδι που αρχικά είχε πει ο Γιάννης Θωμόπουλος.
Ο Δημήτρης Μητροπάνος δεν φοβήθηκε στην καριέρα του να τραγουδήσει επανεκτελέσεις, χωρίς να αλλάζει την αρχική σύνθεση. Το αποτέλεσμα ήταν πάντα να έχουμε ένα νέο τραγούδι, πάντα το έκανε δικό του. Έχει επίσης μια πλούσια δισκογραφία σε 45άρια, πριν μπει στα 33άρια. Εκεί έχει ερμηνεύσει, στην πρώιμη φυσικά εποχή του, τραγούδια όπως η «Καμαρούλα», το «Να 'χα τη δύναμη», «Να 'τανε το '21», ενώ υπάρχουν και 6 (έξι) καταγραφές που δεν πέρασαν ποτέ σε CD ή LP, είναι ιδιαίτερα σπάνια και παραμένουν σε συλλέκτες. Πιο γνωστό θεωρείται αυτό που έχει κυκλοφορήσει και στο διαδίκτυο, το «Κοιμάται απόψε ο ουρανός» των Ζακ Ιακωβίδη και Κώστα Βέργου και το παραθέτουμε.
Σε ό,τι αφορά στην εμβληματική του παρουσία, από τη στιγμή που αλλάζει το στιλ του και μπαίνει δυναμικά στο έντεχνο τραγούδι, κυρίως τραγουδώντας αρχικά Τόκα, Κορακάκη και Μικρούτσικο, υπάρχει και μια άλλη κομβική συγκυρία. Οι μεγάλοι λαϊκοί παλιότερων ετών φεύγουν από το «κάδρο», δίνοντας τη θέση τους στους επόμενους.
Ο σπουδαίος Στράτος Διονυσίου, φεύγοντας από τη ζωή στην αρχή της δεκαετίας του '90, είχε δείξει το δρόμο. Το κομμάτι που υπηρετούσε, αυτό της λαϊκής πίστας είχε πάρει ήδη το δρόμο του, εμφανίστηκαν πολλοί λαϊκοί τραγουδιστές, που ποτέ όμως δεν αγαπήθηκαν με τον ίδιο τρόπο από τον κόσμο. Ο Στέλιος Καζαντζίδης στην πραγματικότητα δεν «αντικαταστάθηκε» ποτέ. Δεν υπήρχε άλλωστε κανένας να φτάσει σε ένα επίπεδο μιας τέτοιας φωνής, ενώ και το συγκεκριμένο στιλ τραγουδιών δεν ήταν πλέον στην επικαιρότητα. Ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης ήταν μια περίπτωση που, εν πολλοίς, θα έλεγε κανείς ότι είχε βρει το συνεχιστή του με τον Δημήτρη Μητροπάνο. Ο Μπιθικώτσης ήταν από τους αρχικούς βάρδους που τραγούδησαν το καλό ποιοτικό έντεχνο και από αυτό έγιναν πολύ αγαπητοί στον κόσμο. Υπάρχει μεγάλη ομοιότητα στους δρόμους που περπάτησαν Μπιθικώτσης και Μητροπάνος, αν και ο δεύτερος τελικά είναι αυτός που δε θα μπορέσει ποτέ να αντικατασταθεί σαν στιλ, σαν ψυχή, σαν ερμηνεία και σαν μετάδοση στον κόσμο. Ο Μητροπάνος έβαζε τα τραγούδια του στα σπίτια από τα ραδιόφωνα που τον αγάπησαν υπερβολικά, αναβίωσε ερωτικά τραγούδια που ήταν χαμένα, το «Πρώτο Φθινόπωρο» του Βαγγέλη Κορακάκη και του Γιώργου Τζώρτζη από τους υπέροχους «Άρχοντες» ή ακόμα και το «Μάνα που ζω». Στη συνεργασία του με τον αείμνηστο Γιάννη Σπανό αναβιώνει το επίσης εκπληκτικό τραγούδι «Αγάπη δίκοπη» του Αντώνη Παπαϊωάννου, ερμηνεία της Άλκηστης Πρωτοψάλτη από την «Έξοδο κινδύνου», μια δουλειά που εμφανιζόταν κι ο πρόωρα χαμένος Διονύσης Θεοδόσης.
Με τον τελευταίο σήμερα σπουδαίο λαϊκό τραγουδιστή Θέμη Αδαμαντίδη και τον επίσης πολύ σημαντικό Δημήτρη Μπάση, συνεργάστηκαν μια σεζόν, υπογράφοντας το «Υπάρχει και το Ζεϊμπέκικο». Η κυκλοφορία εκείνου του διπλού CD, θύμισε εποχές χρυσών και πλατινένιων δίσκων, ενώ οι εμηνείες δημιούργησαν κατεστημένο, σε ό,τι αφορά στην επόμενη μέρα και το πώς επόμενοι ερμηνευτές τραγούδησαν.
“Μητροπάνε, μια ζωή αγωνίζομαι να τα βγάλω πέρα με την πρωτόγονη αλήθεια της φωνής σου”, σημειώνει ο Μάριος Τόκας στο ένθετο του δίσκου «Παρέα με έναν ήλιο», που περιέχει τραγούδια σαν τα «Λαδάδικα» και το «Ζεϊμπέκικο του Αρχάγγελου» του Φίλιππου Γράψα.
Στο “Πάντα γελαστοί” σε στίχους Άλκη Αλκαίου (… όσοι με το Χάρο 'γίναν φίλοι, με τσιγάρο φεύγουνε στα χείλη..), γραμμένο και αφιερωμένο στους Κύπριους ήρωες Τάσο Ισαάκ και Σολομώντα Σολωμού αλλά και τον αναρχικό Χριστόφορο Μαρίνο. Κάτω από τους στίχους ο ποιητής Άλκης Αλκαίος σημειώνει «Ισαάκ και Σολωμού και Μαρίνου Μαρτύρων». Ο Θάνος Μικρούτσικος είχε τονίσει πως «αυτά τα τραγούδια, με τον χαρακτήρα που υπηρετούν, χρειάζονται τη σωστή φωνή, εκείνη που θα είναι δέος για τις νότες στην οκτάβα, εκείνη που θα ανέβει παραπάνω από αυτές». Μουσική ορολογία ίσως, αλλά όλοι καταλαβαίνουμε…
Ο Στέφανος Κορκολής είδε ένα τραγούδι σαν το «Θες» να γίνεται μεγάλη επιτυχία σε διαφήμιση μπίρας, όμως σημασία έχει, όπως ο ίδιος ομολόγησε, ότι η επιλογή έγινε, γιατί η ερμηνεία έδωσε σε μια και μόνο λέξη ένα βάθος απίστευτο. Γιατί η φωνή ακούγεται στεντόρεια να ρωτάει απλά… «Θες»…
Ο Γιάννης Μηλιώκας τού έδωσε ένα τραγούδι στο άλμπουμ «Στη διαπασών», αυτό του τίτλου του αφιερώματός μας, το «Μια εκδρομή». Κι εκείνος του ξεκαθάρισε: «ή εσύ θα το πεις ή κανένας». Χιλιοειπωμένο τελικά, κομμένα και ραμμένα τραγούδια για μια ατέλειωτη ελληνική και δυνατή φωνή, για έναν άνθρωπο που έφυγε από κοντά μας το 2012 και ας παιδευόταν με τα θέματα υγείας του από το 1973.
Αλλά στην προσωπική μου εκτίμηση, έμεινε πολύ το τελευταίο τραγούδι που συνεργάστηκε με τον Σταμάτη Κραουνάκη. «Εδώ είμαστε» έλεγε το άλμπουμ του 2011, «Όταν έχω εσένα», το τραγούδι του σπουδαίου Σταμάτη Κραουνάκη που μοιράζεται τους στίχους με τον Λάκη Λαζόπουλο. Πρόκειται για την επιτομή του ερωτικού τραγουδιού από έναν μαέστρο του είδους σαν τον Κραουνάκη, που βρίσκει ό,τι καλύτερο στα χαμηλά της φωνής του Μητροπάνου, να έχει την αντοχή να «ανέβει» συναισθηματικά και αντρικά στο ρεφρέν και να αποδώσει ένα από τα καλύτερα τραγούδια των τελευταίων χρόνων. Σαν κληρονομιά και δώρο θα έλεγε κανείς, αφού δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει άλλη ηχογράφηση.
Ανέκδοτες ζωντανές ηχογραφήσεις του Δημήτρη Μητροπάνου μαζί με το βιβλίο που έγραψε για τον «Μήτσο» ο Ευθύμης Φιλίππου, κυκλοφόρησαν σε μία 5πλή κασετίνα. Η έκδοση αυτή περιέλαβε ηχογραφήσεις από το 2000 έως το 2012, όταν πρόωρα έφυγε από κοντά μας ο σπουδαίος ερμηνευτής. Ο επί πολλά έτη ηχολήπτης του Δημήτρη Μητροπάνου, Δημήτρης Ευαγγελάτος, τον ηχογραφούσε «ΚΡΥΦΑ» όποτε τραγουδούσε σε κέντρα, μουσικές σκηνές ή υπαίθριες συναυλίες. Όλο αυτό το υλικό ήθελε να του το χαρίσει μια μέρα, δώρο ανεκτίμητο για τον ίδιο και την οικογένεια του, που αποτύπωνε το μεγαλείο του στις ζωντανές εμφανίσεις. Τα πράγματα ήρθαν δυστυχώς αλλιώς. Ο Δημήτρης Μητροπάνος δεν πρόλαβε να γίνει αποδέκτης των στιγμών αυτών, αφού έφυγε από τη ζωή αιφνίδια και ενώ συνέχιζε «να τα δίνει όλα τραγουδώντας». Δύο χρόνια σχεδόν από τότε, και με την ατμόσφαιρα συναισθηματικά φορτισμένη ακόμα, αποφασίστηκε να γίνει μια επιλογή από δεκάδες τραγούδια, για να αποτυπωθούν για πρώτη φορά σε cd κλασσικά λαϊκά τραγούδια παλαιότερα αλλά και άλλα σύγχρονα, που ο ίδιος λάτρευε και του άρεσε να τα βάζει στα προγράμματα του, παρότι δεν είχε τραγουδήσει τις πρώτες εκτελέσεις. Ο Δημήτρης Ευαγγελάτος ανέλαβε την επιλογή μαζί με τον επί έτη παραγωγό του, Ηλία Μπενέτο και όπως δηλώνει στο σημείωμά του στην κασετίνα «Κρυφά τον ηχογραφούσε ο Ευαγγελάτος, όταν ο Μήτσος με γκάζια στο χίλια έμπαινε στα τραγούδια, απελευθερωμένος από τους κώδικες του στούντιο». Και το αποτέλεσμα ήταν πάντα μοναδικό…
Και τελειώνει ο Ευθύμης Φιλίππου κάποιες περιγραφές του στο βιβλίο «ΔΗΜΗΤΡΗ» με τη φράση:
Και έλεγε πάντα κάτι λίγο στο κοινό και σχεδόν πάντα το ίδιο. Κάτι σαν:
«Καλώς ήρθατε. Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ που είστε κοντά μας. Εύχομαι να περάσετε ένα ωραίο βράδυ».
Σχολιάστε