Μιχάλης Γκανάς - Ο στιχουργός των «διαμαντιών»
Γράφει ο Κώστας Προβατάς
«Σκέφτομαι τους χριστιανούς οι οποίοι πιστεύουν στη μετά θάνατον ζωή… Έχουν καθαρίσει. Είναι μεγάλη παρηγοριά. Το να είσαι άστεγος είναι πολύ δύσκολο».
Ο Μιχάλης Γκανάς υπήρξε ποιητής, από τους καλούς μάλιστα. Από εκείνους που έπαιρναν το νόημα μιας κατάστασης, το νόημα της ίδιας τη ζωής, το μετέφεραν σε γραμμές αλλά με τρόπο κατανοητό. Δεν το κάνουν όλοι οι ποιητές αυτό, ακόμα και σπουδαίοι ποιητές, άνθρωποι που αργήσαμε να τους καταλάβουμε ή μέναμε σε πολύ επιφανειακά νοήματα. Και το είπε κι ο ίδιος εξάλλου:
«Οι καταραμένοι ποιητές ιντριγκάρουν και τον κόσμο. Άνθρωποι που καίγονται. Δηλαδή ο Ρεμπώ στα 19 του έγραψε ότι ήταν να γράψει και χαράκωσε βαθιά την παγκόσμια ποίηση».
Τα παραπάνω όμορφα τα είπε το 2012 στον Σταύρο Θεοδωράκη σε κάποια συζήτηση μεταξύ τους. Ο Μιχάλης Γκανάς μ' αυτά και με τούτα έφτασε μέχρι το κατώφλι των 80 ετών, γεννημένος το Γενάρη του 1944 στον Τσαμαντά Θεσπρωτίας. Πριν λίγες μέρες, στις 12 Νοεμβρίου του 2024, έφυγε από τη ζωή κι από κοντά μας, αλλά αφήνοντας μικρές κληρονομιές για όσους σήμερα μιλάμε για εκείνον αλλά υποθέτω κι αρκετούς επόμενους, δεδομένου ότι οι στίχοι του πλαισίωσαν κυρίως τραγούδια καλλιτεχνών, όπως του «λαοφιλούς» Λαυρέντη Μαχαιρίτσα αλλά και του πάντα επίκαιρου και διαχρονικού Μίκη Θεοδωράκη.
Με άλλα λόγια θα στο πω
κι έναν ανάπηρο σκοπό
απ' το ογδόντα και μετά
να δεις τι σου 'ρχεται μετά,
να δεις τι σου `χω για μετά
Η ποίηση είναι ίσως το πιο δύσκολο είδος λογοτεχνίας, αυτό λένε οι περισσότεροι. Ο ίδιος σε (όλες σχεδόν τις) συνεντεύξεις του έλεγε ότι για εκείνον δεν ισχύει αυτό. Αντίθετα, το έκανε εύκολα. Και το 1978 κυκλοφόρησε την πρώτη ποιητική του συλλογή, τον «Ακάθιστο Δείπνο», από τις εκδόσεις «Κείμενα». Οι επιρροές του ως μαθητής που τελείωνε το Γυμνάσιο στην επαρχία ήταν πολύ Καββαδίας, αλλά και τελειώνοντας το σχολείο το 1962 ουσιαστικά, με τη βράβευση την επόμενη χρονιά του Γιώργου Σεφέρη με Νόμπελ.
Σε κάθε περίπτωση όμως, επειδή η ποίηση είναι μια «κρυφή» τέχνη, ήρθε η στιχουργική να πλαισιωθεί γύρω από τις ικανότητές του και ήταν πολύ φυσιολογικό στο ξεκίνημά του, κάπου στα 1983, να γράψει στίχο που θύμιζε Καββαδία. Ήταν το «Στο Σουμιτζού», σε μουσική Νίκου Ξυδάκη, με ερμηνευτή το συνθέτη, τη Γλυκερία και τον Μανώλη Λιδάκη. Ήταν το άλμπουμ του Νίκου Ξυδάκη, «Πρώτο βράδυ στην Αθήνα», όπου ο Γκανάς είχε γράψει άλλα δύο τραγούδια εκτός το «Στο Σουμιτζού», το «Φεύγουν καράβια» με τη Γλυκερία και το «Η γυναίκα του πρωτομάστορα» με τον Ξυδάκη.
Πάντως το όνομα του Μιχάλη Γκανά δισκογραφικά εμφανίστηκε το 1981, στο άλμπουμ «Χρήστος Λεοντής – Θάνος Μικρούτσικος – Συναυλίες ΄81». Οι συνθέτες πραγματοποίησαν 30 συναυλίες σε μικρές πόλεις της Ελλάδας (10 Ιουλίου-30 Αυγούστου 1981), τις οποίες παρακολούθησαν πάνω από 100.000 άτομα. Σε αυτό το άλμπουμ και σε δύο τραγούδια, η Μαρία Δημητριάδη ερμηνεύει στίχους του Μιχάλη Γκανά, σε μουσική Θάνου Μικρούτσικου. Ήταν τα τραγούδια «Ασανσέρ» και «Πανικός». Βρείτε τον «Πανικό» παρακάτω, με την υποσημείωση ότι τέτοιες συνεργασίες που περιέχουν καντάρια –ας μου επιτραπεί η έκφραση- ταλέντου, Μικρούτσικος-Γκανάς-Δημητριάδη, δύσκολα θα ξαναβρούμε μπροστά μας, ελπίζω ότι οριστικά.
Το 1985 συμμετείχε με ένα τραγούδι σε έναν δίσκο σημαντικό της ελληνικής δισκογραφίας, «Η Γλυκερία στο Λυκαβηττό – Νύχτες μαγικές κι ονειρεμένες». Η Γλυκερία στην υποσημείωσή της στο οπισθόφυλλο του δίσκου έλεγε ότι «αφιερώνει αυτόν τον δίσκο στον Βασίλη Τσιτσάνη».
Τα τραγούδια της μιας πλευράς του άλμπουμ εξάλλου ήταν του Βασίλη Τσιτσάνη και η άλλη πλευρά των εξής συνθετών (Νικολόπουλου, Παπάζογλου, Ξυδάκη, Χατζιδάκι). Η λεπτομέρεια ωστόσο που με κάνει να μνημονεύω το τραγούδι «Έλα-έλα» ως συμμετοχή του Μιχάλη Γκανά, είναι ότι το τραγούδι αυτό υπήρχε στον δίσκο του Ξυδάκη, το «Πρώτο βράδυ στην Αθήνα» το 1983, αλλά έχει καταγραφεί στο οπισθόφυλλο ως στίχοι του Ξυδάκη, που ερμήνευσε κι εκεί η Γλυκερία. Η ερμηνεύτρια, ξεκινώντας εδώ το τραγούδι της, πληροφορεί τον κόσμο ότι πρόκειται για τραγούδια σε στίχους Γκανά. Επομένως εδώ καταγράφεται πρώτη φορά ο στιχουργός για το τραγούδι αυτό.
Ο Γκανάς είχε επισημάνει αρκετές φορές πως έγραφε στίχους πάνω σε έτοιμες μελωδίες, υποσημείωνε μάλιστα αρκετά τραγούδια, σημαντικά της ελληνικής δισκογραφίας, ότι γράφτηκαν με αυτόν τον τρόπο. Για την αλήθεια των λόγων του, η δημιουργία στίχων πάνω σε έτοιμη μελωδία είναι μια διαφορετική προσέγγιση. Δεν τη χαρακτηρίζω ως εύκολη ή δύσκολη, αυτό αφορά στον καθένα που επιχειρεί να στιχουργήσει. Όμως μια υπαρκτή μελωδία δίνει ένα «δρόμο» στο στιχουργό, να κατευθυνθεί κάπου, να δώσει έμφαση σε λέξεις, αν υπάρχει σημαντική κορύφωση στο ρυθμό κ.λ.π. Δεν γνωρίζω ακριβώς ποια τραγούδια έγραψε πάνω σε μελωδία, αλλά σίγουρα αυτό έχει γίνει σε κάποιο ή κάποια τραγούδια του Λαυρέντη Μαχαιρίτσα που είχαν μια συνεργασία, η οποία ξεκινάει το 1993 στο άλμπουμ «Ρίξε κόκκινο στη νύχτα» και με εμβληματικά όσο και ιστορικά τραγούδια, «Μικρός Τιτανικός», «Να δεις τι σου 'χω για μετά», «Στα καμένα», ένα τραγούδι, το οποίο ο γράφων θεωρεί μια αριστοτεχνική καταγραφή συναισθημάτων, εικόνων και μια κατάθεση ψυχής.
Μια σημαντική συνεργασία του Μιχάλη Γκανά ήταν αυτή που είχε με τον Μίκη Θεοδωράκη. Ο Γκανάς βρέθηκε να συνεργάζεται με τον Μίκη Θεοδωράκη σε 7 δίσκους. Το 1996 κυκλοφόρησαν μαζί έναν από τους λίγους προσωπικούς δίσκους του Μιχάλη Γκανά, με τον τίτλο «Ασίκικο Πουλάκη» και ερμηνευτή τον Βασίλη Λέκκα. Εκεί υπήρχε ένα τραγούδι αγάπης εμβληματικό για τα επόμενα χρόνια, που ο Μίκης Θεοδωράκης το παρουσίαζε πάντα, όταν οι συναυλίες του αφορούσαν σε τέτοιου είδους ρεπερτόριο, αλλά ο στίχος του Γκανά στο τραγούδι «Πώς να ξεχάσω», αφορούσε πολύ κόσμο και πολλές συνθήκες, επομένως ήταν πολύ εύκολο να προσαρμοστεί σε καταστάσεις.
Ο στιχουργός και ποιητής συνεργάστηκε με αρκετούς και σημαντικούς δημιουργούς και ερμηνευτές. Μπορούμε να σταθούμε στον δίσκο «Μυστικά τραγούδια» του Νίκου Μαμαγκάκη (προσωπικός δίσκος), με ερμηνευτές τη Μελίνα Κανά και τον Δημήτρη Ζερβουδάκη (1991), στο άλμπουμ-έκπληξη του 2004 που έφτιαξαν μαζί με την Ευανθία Ρεμπούτσικα για την Νατάσα Θεοδωρίδου, με τίτλο «Έρωτα δεν ξέρεις ν΄αγαπάς». Συνεργάστηκε επίσης με τον Δημήτρη Μαραμή, τον Νίκο Αντύπα, τον Μιχάλη Καλογεράκη, τον Παντελή Θαλασσινό, αλλά και με τον Σταμάτη Κραουνάκη το 1992, σε ένα άλμπουμ για την Γιούλη Τσίρου, το «Έλα για την αγάπη», με την υπέροχη μπαλάντα «Το ξέρω πως θα φύγεις».
Και σε μια γρήγορη ματιά περαιτέρω, θα βρούμε διαχρονικά τραγούδια που μας άφησε, όπως είπαμε κληρονομιά ο Μιχάλης Γκανάς. Με την Ελευθερία Αρβανιτάκη, «Για των ματιών σου το χρώμα», «Πάμε ξανά στα θαύματα», «Τα κορμιά και τα μαχαίρια», «Του πόθου τ' αγρίμι», με τον Γιώργο Νταλάρα, «Κι αν σε θέλω», «Με λένε Πόπη», «Καράβια στη στεριά», με την Άλκηστη Πρωτοψάλτη, «Έλα», «Μια θέα παραθύρου», με την Έλλη Πασπαλά, με τον Σωκράτη Μάλαμα, με τη Φωτεινή Δάρρα, με τον Γιάννη Κότσιρα και άλλους πολλούς, μνημονεύοντας τέλος τον Γεράσιμο Ανδρεάτο στο σπουδαίο «Χρώμα δεν αλλάζουνε τα μάτια» του Δημήτρη Παπαδημητρίου, για το περίφημο σίριαλ «Λόγω τιμής».
"Στον κόσμο του ελληνικού τραγουδιού, οφειλέτης"
Με αυτή την αφιέρωση κυκλοφόρησε το βιβλίο του Μιχάλη Γκανά με τους στίχους των τραγουδιών του. Πρόκειται για στίχους που γράφτηκαν στο διάστημα μιας εικοσαετίας σχεδόν, από το "Σουμιτζού" του Νίκου Ξυδάκη (1983) μέχρι το "Για των ματιών σου το χρώμα", με την Ελευθερία Αρβανιτάκη (2001). Σ' αυτά τα 18 χρόνια, ο Μιχάλης Γκανάς είχε την τύχη να συνεργαστεί με σημαντικούς Έλληνες συνθέτες και τη χαρά να ακούσει τα τραγούδια του από σπουδαίες φωνές. Μερικά τραγούδια του έγιναν ευρύτερα γνωστά. Άλλα πάλι ακούστηκαν λιγότερο και μερικά καθόλου. Για χάρη αυτών των τελευταίων, κυρίως, έγινε αυτό το βιβλίο. Για να έχουν την ευκαιρία να διαβαστούν τουλάχιστον, αφού δεν ευτύχησαν να ακουστούν. Εκτός από τα δισκογραφημένα τραγούδια, που δεν δημοσιεύονται όλα, υπάρχουν και αρκετά ανέκδοτα, τα περισσότερα από τα οποία βρίσκονται στα χέρια ή στα συρτάρια συνθετών. Όλα μαζί φτάνουν τον σημαδιακό αριθμό των 111 τραγουδιών.
Σχολιάστε