Θάνος Μικρούτσικος, Άρλεκιν και Φελίνι
Γράφει ο Κώστας Προβατάς
Η περίφημη ταινία του Φελίνι, «Και το πλοίο φεύγει», δε θα μπορούσε πραγματικά να ξεφύγει από το ραντάρ των Μικρούτσικου και Αλκαίου και εύστοχα να μας δανείσει ένα στίχο από το τραγούδι τους «Το πλοίο του Φελίνι». Γραμμένο το 1989, λίγα χρόνια πριν φύγει από τη ζωή ο Φεντερίκο Φελίνι, για να το ερμηνεύσει τότε ο πρόωρα χαμένος Διονύσης Θεοδόσης. Την υπόθεση και την πορεία των επιβαινόντων στο πλοίο «Γκλόρια Ν.», την επιδοκιμάζουν και την αποθεώνουν όλοι οι «ήρωες» των Μικρούτσικου και Αλκαίου, επιπέδου Μπέρτχολτ Μπρεχτ και Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι το 1983. Τι λογικότερο λοιπόν από το να χρησιμοποιηθεί το «Πλοίο του Φελίνι» σε κάποιο τραγούδι τους…
Ο Θάνος Μικρούτσικος γεννήθηκε στην Πάτρα στις 13 Απριλίου 1947 και όλες οι βιογραφίες που έκτοτε συνόδευσαν μια πλούσια μουσική καριέρα, ήταν σχεδόν όμοιες στο επιμύθιό τους στις 28 Δεκεμβρίου 2019. Δεν πρόκειται για μια ακόμα απώλεια, από τις πολλές που υπήρξαν εκείνη την εποχή. Διότι από το 1975, το πολιτικό τραγούδι βρίσκει εκφραστές σαν κι εκείνον και την αξέχαστη επίσης Μαρία Δημητριάδη και καταγράφει σχεδόν μισό αιώνα ύπαρξης. Σε συνέντευξή του στον Λευτέρη Παπαδόπουλο και την εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ το 1982, ο Μικρούτσικος αναφέρει:
«Πολιτικό τραγούδι είναι αυτό που λειτουργεί από κάτω και λειτουργεί όχι μόνο στην καρδιά, αλλά και στο κεφάλι. Είναι, δηλαδή, αυτή η διαλεκτική σχέση της καρδιάς και του μυαλού, που την ήθελε και ο Μπρεχτ, ο οποίος έχει δημιουργήσει πολύ σπουδαία πράγματα σε αυτό το είδος. Αυτή η διαλεκτική σχέση καρδιάς και μυαλού αποτελεί την πιο στερεά βάση για την πολιτική τέχνη. Αυτό δε σημαίνει ότι, και στην περίπτωση του συνθήματος και της αφίσας, δεν έχουμε κι εκεί κάποιες περιπτώσεις σημαντικές, οι οποίες γίνανε σε καιρούς που έπρεπε να γίνουν μ' αυτό τον τρόπο. Παράδειγμα, η περίοδος του Πολυτεχνείου, η περίοδος του Εμφυλίου κ.τ.λ.».
Στην περίπτωση του Θάνου Μικρούτσικου, το μεγαλύτερο μέρος του έργου του έχει πολιτική διάσταση και εντάσσεται σε αυτήν την κατηγορία. Έχει χαρακτηριστεί από την πλειοψηφία μουσικοκριτικών, βιογράφων, δημοσιογράφων, μουσικολόγων και ακροατών ως ο κατεξοχήν συνθέτης πολιτικών τραγουδιών – χαρακτηρισμό που αποδέχεται και ενστερνίζεται και ο ίδιος.
Ανακαλύπτει τον Άλκη Αλκαίο και μαζί του οδηγείται σε μια πλειάδα διαχρονικών τραγουδιών, όπως το "Ερωτικό" (Πιρόγα) και η "Ρόζα". Έναν Αλκαίο που εισάγει τις δύσκολες λέξεις στη στιχουργική κι ο Μικρούτσικος με τη δυνατότητά του να συνθέτει ατονικά, κυρίως εξαιτίας των ποιημάτων που έχει ασχοληθεί να μελοποιεί, αλλάζουν τον ρου του ελληνικού τραγουδιού. Το "Εμπάργκο" και ο ίδιος ο Μικρούτσικος αποτέλεσαν το εφαλτήριο για τον ποιητή, προκειμένου να συνεργαστεί και με άλλους συνθέτες και ουσιαστικά αυτή η αρχική συνεργασία δεν σταμάτησε ποτέ. Το "Εμπάργκο", ένας δίσκος με ιδιαίτερη μουσική και στιχουργική γλώσσα, στιγμάτισε και τους δύο δημιουργούς του, τους «έδεσε» μεταξύ τους και καθόρισε τη μετέπειτα πορεία τους, με ευτυχισμένες «δεύτερες φορές». Μια σχολή δημιουργήθηκε λοιπόν, όπου έβρισκε ιδανικούς ερμηνευτές, σαν τον Δημήτρη Μητροπάνο, ο οποίος από ένας απλός λαϊκός τραγουδιστής έγινε αυτός που μάθαμε στη "Ρόζα", έγινε ο ερμηνευτής που χρειαζόταν, για να δώσει στο περίφημο έντεχνο τη νότα που έπρεπε να πάρει από το λαϊκό.
Στο "Εμπάργκο" παρουσιάζει και τον Βλάσση Μπονάτσο, σε μια εποχή που εκείνος έχει αλλάξει τις καλλιτεχνικές του δραστηριότητες σε θεατρικούς ρόλους δίπλα στην Αλίκη Βουγιουκλάκη. Ο Μικρούτσικος κάποτε αρνήθηκε να δώσει τραγούδια του στην Μπάρμπαρα Στρέιζαντ, αλλά έφερε τη Μίλβα να τραγουδήσει στην «Αλεπού της Αγάπης» (Volpe d' amore), την «Θάλασσα» της Λίνας Νικολακοπούλου στα ελληνικά, αλλά και την ιταλική έκδοση του «Άννα μην κλαις» του Μπρεχτ.
Δεν μπορώ να μην μνημονεύσω το non-ancor σύστημά του στις συναυλίες του, να ολοκληρώνει με το «Οι 7 νάνοι στο ss Cyrenia» και με ένα διαχρονικά παγκόσμιο θρυλικό ροκ κομμάτι, όπως το «Sultans of Swing» των Dire Straits, αφ' ενός αναγνωρίζοντας το ταλέντο του Mike Nopfler (όπως έχει εκμυστηρευθεί) και αφ' ετέρου με τον τρόπο αυτόν να ρίχνει τους τίτλους τέλους στους πιστούς ακόλουθούς του.
Αλλά μετά τη… σύντομη περίληψη, πάμε από την αρχή! Το 1968 άνοιξε τη μπουάτ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ, με προγράμματα που περιλάμβαναν, μεταξύ άλλων, μουσική για κλασσική κιθάρα, βραδιές ποίησης και μελοποιήσεις Ελλήνων ποιητών, όπως και τις δικές του πρώτες ώριμες συνθέσεις, τα τραγούδια του σε ποίηση Κώστα Καρυωτάκη και Γιάννη Ρίτσου. Ένα από αυτά, «Το φεγγάρι μπήκε στο στρατώνα», περιέχεται στο δίσκο «Τραγούδια της λευτεριάς» του 1978 με τη Μαρία Δημητριάδη. Διαβάζουμε από το βιβλίο του Οδυσσέα Ιωάννου (2011), «Ο ΘΑΝΟΣ ΚΑΙ Ο ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΣ - ΜΙΑ ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ 24 ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ»:
«Το 1968 πείθω τους γονείς μου και έναν οικογενειακό φίλο να ανοίξουμε μία μπουάτ στην Πλάκα, στην οδό Θόλου, τους «Ορίζοντες», δίπλα στη μπουάτ του Λάκη Παπά. Εγώ έπαιζα πιάνο, τραγουδούσαν ένας συμφοιτητής μου ο Άλκης Λάβαρης, και η Βάσω Μεσσηνέζη, γνωστή τραγουδίστρια στις μπουάτ της εποχής. Οργανώναμε επίσης βραδιές ποίησης και βραδιές κιθάρας και πήγαμε αρκετά καλά. Στα τέλη του 1969 ηχογραφώ τον πρώτο μου δίσκο 45 στροφών, με δυο ποιήματα του Καρυωτάκη, τη «Μυγδαλιά» και το «Ένα σπιτάκι», με ερμηνεύτρια τη Βάσω Μεσσηνέζη».
Στα χρόνια πριν από το 1980, από την αρχή της καριέρας του, ο συνθέτης είχε κυκλοφορήσει αρκετές δουλειές του με πολιτικά τραγούδια. Πιο συγκεκριμένα, τα «Πολιτικά τραγούδια» (1975, η πρώτη ολοκληρωμένη προσωπική δουλειά του συνθέτη) σε ποίηση του Ναζίμ Χικμέτ και του Βολφ Μπίρμαν, σε απόδοση αντίστοιχα Γιάννη Ρίτσου – Γιώργου Παπαλεονάρδου και Δημοσθένη Κούρτοβικ, αλλά και την «Καντάτα για τη Μακρόνησο», ένα έργο σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου και σε ποίηση Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι σε απόδοση Ρίτσου. Μέσα στο κλίμα αυτό όπου οι δισκογραφικές εταιρείες κυκλοφορούσαν σχεδόν μόνο πολιτικά τραγούδια για εμπορικούς λόγους, ίσως οι συγκεκριμένοι κύκλοι τραγουδιών να μην έλαβαν την αναγνώριση που θα τους ταίριαζε.
Στη συνέχεια, πάντοτε μέσα στο ίδιο κλίμα της εποχής, ακολουθούν τα έργα «Φουέντε Οβεχούνα» (1976), σε στίχους του Γιώργου Μιχαηλίδη και τα «Τροπάρια για Φονιάδες» (1977), σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου, για να κορυφωθεί η πολιτική δημιουργία του Θάνου Μικρούτσικου ένα χρόνο αργότερα με δύο ακόμα δίσκους, τη «Μουσική πράξη στο Μπρεχτ» (1978) σε ποίηση Μπέρτολτ Μπρεχτ και ελληνική μετάφραση των Μάριου Πλωρίτη, Πέτρου Μάρκαρη και Αγγέλας Βερυκοκάκη. Ο δίσκος αυτός προέκυψε από την θεατρική παράσταση «80 χρόνια Μπρεχτ», σε σκηνοθεσία Ζιλ Ντασέν, με τη Μελίνα Μερκούρη, τον Μάνο Κατράκη, τον Γιάννη Φέρτη, τη Μπέτυ Βαλάση και τον Χρήστο Καλαβρούζο, αλλά και από άλλα τραγούδια. Τέλος, κυκλοφόρησαν και τα «Τραγούδια της λευτεριάς» (1978), σε ποίηση των Μπέρτολτ Μπρεχτ, Άλκη Αλκαίου, Μανόλη Αναγνωστάκη, Γιάννη Ρίτσου και Φώντα Λάδη. Σε αυτό το άλμπουμ υπάρχει η πρώτη συνεργασία του με τον Αλκαίο, το ποίημα «Φλεβάρης 1848» που ερμήνευσε η Μαρία Δημητριάδη.
Και μάλλον θα πρέπει να του αποδώσουμε την ευθύνη, την απόλυτη ευθύνη, για το ότι σήμερα ξέρουμε τους στίχους του Νίκου Καββαδία, οι οποίοι μελοποιήθηκαν στο "Σταυρό του Νότου" που αποτελεί σήμερα ένα μνημειώδες έργο της ελληνικής δισκογραφίας αλλά και ιστορίας. Κι αυτό όχι εύκολα, αφού ο Αλέκος Πατσιφάς και η LYRA το 1979 δεν πίστεψαν ποτέ αυτό το καινούργιο τους «project». Ο ίδιος ο συνθέτης μαρτυράει τι του είπε ο ιθύνων νους της LYRA τότε:
«Η πρώτη αντίδραση του Πατσιφά δεν ήταν ενθαρρυντική, γιατί δεν του άρεσε ο Καββαδίας ως ποιητής, παρ' όλα αυτά μου έδωσε το πράσινο φως να μπω στο στούντιο και να ηχογραφήσω. Αισθάνθηκα πως μου το έκανε ως χάρη, κάτι που αργότερα το παραδέχτηκε και ο ίδιος κατά τη διάρκεια της πρώτης ακρόασης του δίσκου: «Σε αγαπάω πολύ και σε πιστεύω, αλλά αυτόν τον δίσκο θεώρησέ τον ως ένα δώρο από 'μένα. Δεν πρόκειται να πουλήσει ούτε χίλια αντίτυπα!».
Και συνεχίζει ο συνθέτης, αφηγούμενος στον Οδυσσέα Ιωάννου (2011):
«Δεν ήταν όμως μόνον ο Πατσιφάς που είχε εκείνη την άποψη, αλλά και πολλοί δικοί μου άνθρωποι, φίλοι, ακόμη και ο αδερφός μου. Ο Αντρέας, μάλιστα, που έγραφε με ψευδώνυμο κριτικές δίσκων σε ένα μουσικό περιοδικό, έγραψε: «Τι κρίμα για αυτόν τον συνθέτη να κυκλοφορήσει έναν τέτοιο δίσκο!». Μάλιστα, το συνέχισε, γράφοντας «ο δίσκος θα έπρεπε να συνοδεύεται και από λεξικό άγνωστων λέξεων, γιατί υπάρχουν περισσότερες από εβδομήντα άγνωστες λέξεις σε έντεκα τραγούδια». Όλες σχεδόν οι κριτικές που γράφτηκαν στον Τύπο χαρακτήρισαν το «Σταυρό του Νότου» ως μία άτυχη παρένθεση στην δημιουργική μου πορεία. Στην «Καθημερινή» γράφτηκε πως ο «Σταυρός του Νότου» είναι ένας πληκτικός δίσκος και το κείμενο κατέληγε: «Ευχόμαστε στον ταλαντούχο σύνθετη να τον ξεχάσει το συντομότερο δυνατό».
Όταν ήρθε το «Εμπάργκο» το 1982, έλεγε ο Μικρούτσικος στον Λευτέρη Παπαδόπουλο στα ΝΕΑ:
«Εκείνο για το οποίο μπορούμε να μιλήσουμε όσον αφορά το «Εμπάργκο» είναι οι στίχοι – η μουσική δε μιλιέται, ακούγεται. Οι στίχοι ανήκουν σε ένα νέο ποιητή, τριάντα δύο ετών, τον Άλκη Αλκαίο (Βαγγέλη Λιάρο). Μ' αυτό τον ποιητή δουλέψαμε μ' ένα μοναδικό τρόπο – ουδέποτε έχω ξαναδουλέψει έτσι στο παρελθόν!».
Το «Εμπάργκο» είχε κάνει αίσθηση και είχε σχολιασθεί πολλές φορές και αρνητικά. Χαρακτηριστικό το σχόλιο του Διονύση Σαββόπουλου σε συνέντευξή του στο περιοδικό "ΜΕΝ" τον Φεβρουάριο του 1997, αν και οι δύο δημιουργοί (Σαββόπουλος και Μικρούτσικος) ουδέποτε είχαν καλές σχέσεις και δεν το έκρυβαν:
«Στην Ελλάδα υπάρχει καλλιτεχνική πρωτοπορία, η οποία ποτέ δε με έβρισκε σύμφωνο, γιατί ήταν φιλάρεσκη και ανειλικρινής. Αν θέλεις να κοροϊδέψεις τον κόσμο, καταφεύγεις στο λαϊκισμό ή στην πρωτοπορία. Γιατί στην κανονική τέχνη δε γίνεται, θα σε καταλάβουν. Λοιπόν, όσο φτηνό βρίσκω το στίχο: «Μείνε μαζί μου έγκυος...», άλλό τόσο φτηνό βρίσκω το στίχο: «Πως να ημερέψει ο νους μ' ένα σεντόνι». Περνάει ως πρωτοπορία, αλλά είναι μαϊμού».
Σε ένα διάλειμμα αυτής της «πολιτικής σύνθεσης», συνεργάζεται με τη Χαρούλα Αλεξίου στο «Η αγάπη είναι ζάλη» (1986), σε στίχους Άλκη Αλκαίου, Ανδρέα Μικρούτσικου, Μπάμπη Τσικληρόπουλου και ποίηση Νίκου Καββαδία, γνωρίζοντας τεράστια επιτυχία, ενώ ξεκινάει και συνεργασία με την MINOS για 3 άλμπουμς. Στην περίπτωση αυτής της πρώτης δουλειάς υπάρχουν δυο σημαντικά στοιχεία. Η επανεκτέλεση του «Ερωτικού» (Πιρόγα) με τη φωνή της Χαρούλας Αλεξίου και η πρόταση να τραγουδήσει τη «Ρόζα» φυσικά για πρώτη φορά, αλλά δεν το δέχτηκε η ίδια. Η συνέχεια δέκα χρόνια αργότερα είναι γνωστή… Δύο χρόνια αργότερα επιστρέφει και κυκλοφορεί το «Όλα από χέρι καμένα» (1988), σε στίχους Κώστα Τριπολίτη και ερμηνεία του Βασίλη Παπακωνσταντίνου, που περιλαμβάνει τραγούδια «δύσκολα» και σαφώς πολιτικά. Συνεχίζει με τον Διονύση Θεοδόση και το «Όσο κρατάει ένας καφές» (1989), σε στίχους Άλκη Αλκαίου, Κώστα Τριπολίτη και Γιώργου Παυριανού (ενορχήστρωση Γιάννη Κ. Ιωάννου) και ξανά με τη Χαρούλα Αλεξίου στο «Κρατάει χρόνια αυτή η κολώνια» (1990), σε στίχους της ερμηνεύτριας και της Λίνας Νικολακοπούλου, όπου εδώ συνεργάζονται για πρώτη φορά μαζί.
Θα επιστρέψει στη δημιουργία σκληροπυρηνικού πολιτικού τραγουδιού και πάλι με το λόγο του Κώστα Τριπολίτη στο «Συγγνώμη για την άμυνα» (1992), με ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα. Ενδιαμέσως, έχει συμπληρώσει και ολοκληρώσει την εργασία του στην ποίηση του Καββαδία με τις «Γραμμές των Οριζόντων» (1991) και ερμηνευτές τους Βασίλη Παπακωνσταντίνου, Γιώργο Νταλάρα και αδερφούς Κατσιμίχα, ενώ ερμηνεύει και ο ίδιος ορισμένα τραγούδια. Για τη συγκεκριμένη δουλειά αναφέρει τα εξής:
«Στα τέλη του 1991 κυκλοφόρησε ο διπλός δίσκος «Γραμμές των Οριζόντων», με ερμηνευτές το Γιώργο Νταλάρα, το Βασίλη Παπακωνσταντίνου και τους Χάρη και Πάνο Κατσιμίχα. Είχα προτείνει και στη Χαρούλα (σ.σ. Αλεξίου), αλλά πραγματικά δεν θυμάμαι το λόγο για τον οποίο δε συμμετείχε. Δύο ήταν οι λόγοι που ξανά-δισκογράφησα Καββαδία. Ο ένας ήταν πως είχα μελοποιήσει πέντε ποιήματα τα οποία δεν περιλαμβάνονταν στο «Σταυρό του Νότου». Ο δεύτερος λόγος ήταν πως ο τρόπος που έπαιζα εκείνα τα τραγούδια στις συναυλίες, από το 1979 και μετά ήταν εξελικτικός – όχι απλά με διαφορετική ενορχήστρωση. Είχα φτάσει στο σημείο, το 1984, να παίζω τρία τραγούδια του Καββαδία, τα οποία διαρκούσαν πενήντα λεπτά! Παρεμβάλλονταν αυτοσχεδιασμοί, αναπτυσσόταν μια νέα αρμονική μεταχείριση, μια ρυθμική και μελωδική αλλαγή και, βέβαια, καινούργια ενορχήστρωση. Πρόκειται για μια συνεχώς μεταβαλλόμενη εξελικτική διαδικασία, μία μουσική γλώσσα εν εξελίξει, που είναι ένας από τους δύο λόγους της διαχρονικής επιτυχίας αυτού του έργου. Επέλεξα λοιπόν για αυτόν τον δίσκο την σταθερή αξία, Βασίλη Παπακωνσταντίνου, το Γιώργο Νταλάρα, με τον οποίον είχαμε ήδη αρχίσει να ετοιμάζουμε τον δίσκο «Συγγνώμη για την άμυνα» που θα κυκλοφορούσε την επόμενη χρονιά, και δύο τραγουδοποιούς, τον Χάρη και τον Πάνο Κατσιμίχα, των οποίων, από το 1985 που εμφανίστηκαν στη δισκογραφία με τα «Ζεστά ποτά», δηλώνω θαυμαστής. Μέσα σε μία εβδομάδα ο δίσκος έγινε πλατινένιος, χωρίς να μειωθούν όμως οι σταθερές ετήσιες πωλήσεις του «Σταυρού του Νότου».
Το 1996 παρουσιάζει μια από τις σημαντικότερες δισκογραφικές του κυκλοφορίες, αλλά και ολόκληρης της ελληνικής δισκογραφίας γενικότερα. Συνεργάζεται για πρώτη φορά με το Δημήτρη Μητροπάνο στο δίσκο «Στου αιώνα την παράγκα», σε στίχους Άλκη Αλκαίου, Γιώργου Κακουλίδη, Κώστα Λαχά και Λίνας Νικολακοπούλου. Ο δίσκος εκτοξεύει τη δημοτικότητά του και βοηθά το Δημήτρη Μητροπάνο να ανοίξει κι άλλους δρόμους στην καριέρα του, σαν ερμηνευτής. Και τον οποίο κατονόμασε ο Μικρούτσικος ως «τρίτο σωματοφύλακα» του ελληνικού τραγουδιού, μετά τους Καζαντζίδη και Μπιθικώτση. Αξίζει να σημειωθεί η προσαρμογή κάποιων δεύτερων φωνών σε τραγούδια του δίσκου, κάτι που δεν συνήθιζε ο Μικρούτσικος. Εδώ παρουσιάζονται η Ελένη Πέτα, ο Φάνης Μεζίνης (στο σχήμα του Μητροπάνου στο «Zoom» εκείνη τη χρονιά) αλλά και ο Πασχάλης Τερζής που ακόμα τότε δεν έχει κάνει τις πολύ μεγάλες επιτυχίες. Ο Τερζής συμμετέχει στα τραγούδια «Πάντα γελαστοί», «Πατησίων και Παραμυθιού γωνία» και «Κόσμε μου 'γινες πληγή». Ο δίσκος αυτός λοιπόν αποτελεί σταθμό για τη δισκογραφία, πούλησε με την κυκλοφορία του 200.000 αντίτυπα και μνημονεύεται σαν ορόσημο και για την πορεία του συνθέτη του.
«Νονός» του δίσκου είναι ο Λάκης Λαζόπουλος, ο οποίος έχει δανειστεί το όνομα ουσιαστικά από έναν στίχο του Άλκη Αλκαίου στο τραγούδι «Για μια Ντολόρες», τραγούδι που είναι αφιερωμένο στον Οδυσσέα Ιωάννου. Ανάμεσα στα σπουδαία τραγούδια του δίσκου και κάποια εξόχως πολιτικά και βέβαια η «Ρόζα» (στίχοι Άλκης Αλκαίος), που έμελλε να γίνει ένα ακόμα μεγάλο και διαχρονικό τραγούδι του συνθέτη, μετά το «Ερωτικό» που προαναφέρθηκε.
Το 1997 κυκλοφορεί το «Ψάξε στ' όνειρό μας», σε στίχους Λάκη Λαζόπουλου και ερμηνείες των Δημήτρη Μητροπάνου, Ελευθερίας Αρβανιτάκη, Κώστα Θωμαΐδη, Κατερίνας Κούκα, Κώστα Μακεδόνα, Λαυρέντη Μαχαιρίτσα, Γιάννη Μπέζου, Διονύση Τσακνή και των δημιουργών του, το 1998 το άλμπουμ «Ο Θάνος Μικρούτσικος τραγουδάει Θάνο Μικρούτσικο», μια δισκογραφική δουλειά που περιγράφεται εξαιρετικά από τον τίτλο της, καθώς περιλαμβάνει όλες εκείνες τις μεμονωμένες ερμηνείες του συνθέτη στις παρελθούσες κυκλοφορίες, τη «Θάλασσα στη σκάλα» (1999), σε στίχους Οδυσσέα Ιωάννου και ερμηνεία Βασίλη Παπακωνσταντίνου. Γι' αυτό το τελευταίο άλμπουμ… του αιώνα λέει ο Θάνος Μικρούτσικος στον ίδιο τον Οδυσσέα Ιωάννου:
«Από το 1993, Οδυσσέα, μου είχες δώσει έναν στίχο σου, την «Βασίλισσα». Γύρω στο 1997, μου έδωσες μερικούς ακόμα, τους οποίους άρχισα να τους μελοποιώ το 1998. Αν θυμάμαι καλά, ήταν δεκαοκτώ κομμάτια από τα οποία μελοποίησα τα δεκαέξι, για να καταλήξουμε αργότερα να βάλουμε στο δίσκο τα δεκατέσσερα. Λίγο μετά τα γεγονότα του 1999 – αρχές φθινοπώρου –, ολοκλήρωσα τα κομμάτια, τα ακούσαμε μαζί, θεωρήσαμε το υλικό επαρκές και συζητήσαμε για τους ερμηνευτές. Στην αρχή συμφωνήσαμε να προτείνουμε τα τραγούδια σε τραγουδοποιούς (Μάλαμας, Χάρης Κατσιμίχας, Μαχαιρίτσας, Τσακνής) και δύο ή τρία στον Βασίλη Παπακωνσταντίνου».
Λέγοντας «γεγονότα του 1999», ο Θάνος Μικρούτσικος εννοεί την υπόθεση Οτσαλάν και τους αμερικάνικους βομβαρδισμούς στη Γιουγκοσλαβία.
«Αργότερα, σκεφτήκαμε πως, αν σπάσει ο δίσκος σε τόσους ερμηνευτές, δεν θα υποστηριχθεί ουσιαστικά από κανέναν, κυρίως στα live τους. Μας λύθηκαν τα χέρια όταν ο ίδιος ο Βασίλης ζήτησε να τα πει όλα. Μάλιστα ο ίδιος μου πρότεινε να κάνουμε το χειμώνα κοινές εμφανίσεις, κάτι που αρχικά το άκουσα με επιφύλαξη... Ηχογραφήσαμε λοιπόν το δίσκο «Θάλασσα στη σκάλα» στο στούντιο Sierra. Είμαι πολύ ικανοποιημένος από την ηχογράφηση και από το επίπεδο του παιξίματος των μουσικών που συμμετείχαν, με μόνη παρατήρηση πως, σε δύο – τρία τραγούδια, υποχώρησα περισσότερο απ' όσο έπρεπε στο άμεσα επιθετικό ύφος που ακολουθούσε τα τελευταία χρόνια ο Βασίλης. Ξεχώρισαν αμέσως και ακούγονται πολύ μέχρι σήμερα οι «Μικρές νοθείες», τα «Έφηβα γεράκια» και το «Κράτα λίγο ακόμα», ενώ ο δίσκος – που κυκλοφόρησε το Νοέμβριο – έγινε χρυσός τις πρώτες δεκαπέντε μέρες, με είκοσι πέντε χιλιάδες πωλήσεις, πλησιάζοντας αργότερα τις σαράντα χιλιάδες. Αισθάνομαι πως με τη «Θάλασσα στη σκάλα» ολοκληρώνεται μια τριλογία που ξεκίνησε με τα «Τροπάρια για φονιάδες» και συνεχίστηκε με το «Εμπάργκο». Παρόλη την διαφορετικότητα, ένα νήμα ενώνει Μάνο Ελευθερίου – Άλκη Αλκαίου – Οδυσσέα Ιωάννου».
Το 2002 ήρθε η ώρα για τον «Άμλετ της Σελήνης», σε στίχους Μάνου Ελευθερίου, Οδυσσέα Ιωάννου, Κώστα Λαχά, Γιώργου Κακουλίδη, Κώστα Τριπολίτη και Τζένης Μαστοράκη, με ερμηνείες Χρήστου Θηβαίου και του ιδίου σε ορισμένα τραγούδια. Από τα τραγούδια του άλμπουμ ξεχωρίζει για έναν συγκεκριμένο λόγο ο «Άμλετ της Σελήνης». Το τραγούδι αυτό κυκλοφόρησε, όταν ο Μάνος Ελευθερίου πλησίαζε τα σαράντα χρόνια συνεχόμενης δημιουργίας. Σπανίως εμφανίζονται φαινόμενα αυτής της διάρκειας σε οποιαδήποτε μορφή τέχνης.
Ο Θάνος Μικρούτσικος θυμάται: (Καθηµερινή, Ειδική έκδοση: 100 δίσκοι και η ιστορία τους από τον Μελωδία 99.2, Αθήνα, 29.6.2003)
«Το πρώτο πράγμα που θα πω είναι ότι μιλάμε για μία σελίδα που μου έστειλε κάποια στιγμή ο Μάνος Ελευθερίου, αυτό το ποίημα που είχε γράψει στη μνήμη του Γιώργου Χειμωνά. Έμεινε λίγο στο συρτάρι, διότι έπεσε η ιστορία των συναυλιών για τα τριάντα χρόνια μου, που έγινε στο Μέγαρο Μουσικής το Νοέμβριο του 2000. Αποφάσισα να φωνάξω τον Χρήστο Θηβαίο, για να έχουμε την πρώτη συνεργασία μας. Ένα από τα πρώτα που του έδωσα, αν όχι το πρώτο, ήταν ο «Άμλετ της Σελήνης», που του άρεσε πάρα πολύ και που δεν υπήρχε και προηγούμενη εκτέλεση. Η εκτέλεση στο Μέγαρο ήταν καταλυτική και συνέβη το πρωτοφανές, ότι στον Μελωδία ζήτησαν αυτό το τραγούδι να το μεταδώσουν. Η αναμετάδοση από μία έγινε πεντακόσιες μία και ξαφνικά ένα τραγούδι αδισκογράφητο, έγινε η επιτυχία, το ραδιοφωνικό σουξέ της δικής μας μουσικής για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Όταν αποφάσισα και πρότεινα στο Χρήστο Θηβαίο να κάνουμε αυτή τη συνεργασία στο Mέγαρο, δεν είχα στο μυαλό μου κάποιο δίσκο. Όμως, ο Χρήστος τραγουδούσε με μοναδικό τρόπο και άρχισα σιγά-σιγά να μελοποιώ κάποια πράγματα, Εκείνο, όμως που γράφτηκε στα Μέσα Ενημέρωσης και είναι πάρα πολύ σημαντικό, είναι πως ο δίσκος ακούγεται σαν να έχει μελοποιηθεί ένα κείμενο από έναν, ενώ υπάρχουν έξι ποιητές, έξι στιχουργοί ποιητές, υπάρχουν δεκατρία διαφορετικά τραγούδια. Σαν να είναι διαφορετικές μουσικές μεν, αλλά ένα το κείμενο, ένας ο ποιητής. Πάντως, αυτό που έγραψα είναι ότι, όσοι αγαπήσουν τον «Άμλετ της Σελήνης» είναι σίγουρο ότι θα είναι φίλοι μου για πάντα και θα είμαι φίλος τους για πάντα».
Μετά τον «Άμλετ της Σελήνης» κυκλοφορεί το «Υπέροχα μονάχοι» (2006), σε στίχους Άλκη Αλκαίου και ερμηνευτές, εκτός από τον ίδιο το συνθέτη, τους Μανώλη Μητσιά και Χρήστο Θηβαίο. Στη συνέχεια γράφει για τη Ρίτα Αντωνοπούλου το «Πάμε ξανά απ' την αρχή» (2007), σε στίχους Οδυσσέα Ιωάννου και συμπράττει με το ροκ συγκρότημα Υπόγεια Ρεύματα για μια αμιγώς πολιτική κυκλοφορία με τίτλο «Τους έχω βαρεθεί» (2009). Ο δίσκος αυτός περιλαμβάνει διασκευές του συγκροτήματος και του συνθέτη σε γνωστά πολιτικά τραγούδια από όλη την πορεία της δημιουργίας του και της θητείας του στο συγκεκριμένο είδος. Οι επιλογές των τραγουδιών ανήκουν στην μπάντα και ο δίσκος κάνει αίσθηση και σημειώνει σημαντική εμπορική επιτυχία. Το 2014 κυκλοφορεί το άλμπουμ «Ό,τι θυμάσαι δεν πεθαίνει», σε στίχους Οδυσσέα Ιωάννου και ερμηνεία Γιάννη Κότσιρα. Και σε αυτόν τον πιο πρόσφατο δίσκο του, ο συνθέτης παραδίδει ορισμένα πολύ δυνατά και συγκινητικά πολιτικά τραγούδια. Ενώ η τελευταία του δισκογραφική δουλειά έμελλε να είναι το «Στην Ομίχλη των καιρών» το 2017, όπου παρουσιάζει και σαν ερμηνεύτρια την ηθοποιό Μαριάννα Πολυχρονίδη, ενώ συμπράττει ο ίδιος αλλά και ο Γιώργος Νταλάρας, σε τραγούδια της Λίνας Νικολακοπούλου, του Άλκη Αλκαίου, του Μάνου Ελευθερίου και του Γιάννη Δούκα.
Μετά την απώλεια του συνθέτη, έχουν κυκλοφορήσει από την εταιρεία που έχει πλέον τα δικαιώματά του δύο άλμπουμς. Το 2020 κυκλοφόρησε το «Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία», live από το Μέγαρο Μουσικής τα τραγούδια του «Σταυρός του Νότου» και «Γραμμή των Οριζόντων», με τον ίδιο και άλλους, ενώ το 2021 κυκλοφόρησε σε επανεκτέλεση το «Εμπάργκο», με ερμηνείες των Χρήστου Θηβαίου και Μίλτου Πασχαλίδη. Παράλληλα το 2021 ο Μίλτος Πασχαλίδης κυκλοφόρησε ένα άλμπουμ με τραγούδια του επίσης εκλιπόντος Μάνου Ελευθερίου, τα οποία του είχε δώσει πριν από το θάνατό του, με κυρίαρχο το «Στην χώρα των Αθώων», αφιερωμένο στη δολοφονία του άτυχου νέου, Βαγγέλη Γιακουμάκη. Σε αυτό το άλμπουμ, υπάρχουν οι δύο τελευταίες καταγραφές με τον Θάνο Μικρούτσικο, η σύνθεσή του «Και να γυρίσω ξέχασα», σε στίχους Άλκη Αλκαίου, καθώς και το παλιότερο τραγούδι του «Δεν είναι μόδα πια τα γκρι» που είχε ερμηνεύσει ο Δημήτρης Μπάσης το 2017 σε πρώτη εκτέλεση (στίχοι Μάνου Ελευθερίου). Σε αυτήν την έκδοση του 2021 ο συνθέτης μάς δίνει και την τελευταία δισκογραφημένη ερμηνεία του, παρέα με τον Μίλτο Πασχαλίδη, προφανώς σε μία εγγραφή που είχε γίνει πριν απότην απώλειά του.
Ο Θάνος Μικρούτσικος, που σε κάποια στιγμή ξεκίνησε να λειτουργεί και σαν ερμηνευτής των τραγουδιών του, ουδέποτε επιχείρησε να γράψει στίχους. Αυτό το γεγονός έχει σίγουρα την αξία του και τη σημασία του. Σαν μια πρώτη γενική παρατήρηση, χρησιμεύει η άποψη του Οδυσσέα Ιωάννου στο βιβλίο του για το έργο του Θάνου Μικρούτσικου και τον ίδιο σαν πολιτικό συνθέτη:
«...είναι ένας συνθέτης – από τους ελάχιστους – που το έργο του φέρει πολιτική σκέψη, ενώ ταυτόχρονα τα τραγούδια του – λαϊκά και μη – τραγουδιούνται και χορεύονται ακόμη και σε μεγάλες πίστες εδώ και δεκαετίες. Κομμάτια όπως την «Πιρόγα» και τη «Ρόζα» του Άλκη Αλκαίου – ένα τραγούδι για τη Ρόζα Λούξεμπουργκ, με στίχο «πως η ανάγκη γίνεται Ιστορία, πως η Ιστορία γίνεται σιωπή» - τα έχουν χορέψει από πιτσιρικάδες σε μικρές μουσικές σκηνές μέχρι ασφαλίτες σε σκυλάδικα της επαρχίας».
Ο Μικρούτσικος πολιτικά έφτασε να γίνει Υπουργός Πολιτισμού στην τελευταία Κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου, αλλά και πολιτικά στήριξε με τις επιλογές του τα πιστεύω του, είτε με τα ΌΧΙ του (το 2015), είτε και με τα ΝΑΙ του. Διότι, όπως έφυγε το 1982 από το ΚΚΕ, έτσι και ξαναβρέθηκε μαζί του σε επόμενα χρόνια, αναγνωρίζοντάς του την πολιτική που τον εξέφραζε. Εξάλλου, το πολιτικό του τραγούδι έχει καταταχτεί πολύ ψηλά στις συνειδήσεις του κόσμου και όχι μόνο εν Ελλάδι. Το έργο του, έχει παρουσιαστεί ανά την υφήλιο, είτε με την παρουσία του, είτε χωρίς αυτήν. Η εγχώρια μουσική σκηνή, δια μέσου συνεργασιών με τους σπουδαιότερους ερμηνευτές, π.χ. Νταλάρα, Αλεξίου, Παπακωνσταντίνου, Μητσιά, Γαλάνη αλλά και τους αείμνηστους Μητροπάνο, Δημητριάδη, Θεοδόση έχει γνωρίσει μερικά από τα σπουδαιότερα τραγούδια όλων των εποχών. Και που είχε να δώσει ακόμα πολλά, όντας απερίγραπτά ενεργός.
Διαβάζουμε για το σύνολο των διακρίσεών του από την ελληνική Wikipedia:
Το 2002 τιμήθηκε για τη μουσική του στο θέατρο με το βραβείο «Δημήτρης Μητρόπουλος» από το «Κέντρο Μελέτης και Έρευνας του Ελληνικού Θεάτρου» (Θεατρικό Μουσείο).
Ο Θάνος Μικρούτσικος υπήρξε μέλος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών. Διετέλεσε, επίσης:
• Ιδρυτής και καλλιτεχνικός διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Πάτρας 1986-1990
• Καλλιτεχνικός διευθυντής του Μουσικού Αναλογίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών 1990-1993
• Αναπληρωτής Υπουργός Πολιτισμού 1993-1994
• Υπουργός Πολιτισμού 1994-1996
• Καλλιτεχνικός διευθυντής της HMV (Ελλάδας) 1996-2004
• Πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του Ελληνικού Φεστιβάλ 1998-1999 Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου)
• Σύμβουλος διοίκησης για τα πολιτιστικά στην Οργανωτική Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων «Αθήνα 2004» 2002-2004
• Καλλιτεχνικός διευθυντής του Οργανισμού «Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης - Πάτρα 2006» 2003-2005
Για το έργο του στην πολιτιστική διαχείριση, καθώς και τη μουσική του δραστηριότητα, έγινε επίτιμος δημότης σε πολλές πόλεις της Ελλάδας.
Με την απώλεια του Μικρούτσικου, έκλεισε μια ολόκληρη εποχή. Και μια νέα εποχή ξεκίνησε που αναζητούνται τα επόμενα βήματα του ελληνικού τραγουδιού, αν και ο Μικρούτσικος και τουλάχιστον οι «συν αυτώ» άφησαν τεράστια παρακαταθήκη. Οι νεότεροι οφείλουν να μελετήσουν τη διάσταση του έργου του και να διδαχθούν, οφείλουν να σταθούν στα σχήματα που υπήρξαν γύρω του και δημιούργησαν άποψη για το μουσικό γίγνεσθαι και να πάνε παρακάτω. Γιατί τα πάντα εξελίσσονται, συμπεριλαμβανομένης και της μουσικής. Και εξελίσσονται σε στιγμές καταγραφής και αποδίδονται, ώστε να μείνουν για πάντα χαραγμένα στη μνήμη μας. Κι έτσι υπάρχει πιθανότητα να μείνει αγνό και διαχρονικό το ελληνικό τραγούδι, οδηγούμενοι από το ένδοξο αυτό παρελθόν και πηγαίνοντας παραπέρα. Γιατί σίγουρα υπάρχουν άξιοι επόμενοι, αρκεί να το αποδείξουν.
Σχολιάστε