Eιρήνη Παπά - Τραγουδώντας την Ελλάδα
Γράφει ο Κώστας Προβατάς
Η Ειρήνη Λελέκου, όπως έλεγε το ληξιαρχείο στο Χιλιομόδι Κορινθίας το 1926, ήρθε στη ζωή αυτή, για να κατακτήσει μια 13η θέση ψηλά στον Όλυμπο. Ένα γνήσιο ταλέντο, χωρίς καμιά αμφισβήτηση και σκέψη, που εξελίχθηκε σε μια τεράστια μορφή του διεθνούς κινηματογράφου, αγαπημένη μέχρι και την τελευταία της στιγμή, στις 14 Σεπτεμβρίου 2022. Η Ειρήνη Παπά, όπως διατήρησε το όνομά της στην καριέρα της από τον σύζυγό της Άλκη Παπά, ονομάστηκε «Ελληνίδα Θεά». Μια Θεά που πλάστηκε και μεγαλούργησε στα χέρια των Σακελλάριου, Καζάν, Γαβρά, Κακογιάννη και δίπλα σε εξαιρετικούς ηθοποιούς μέσα στον 20ό αιώνα.
Η «Γυναίκα της Ευρώπης» όμως, τίτλος που της απονεμήθηκε το 2000, διέθετε και υπέροχη φωνή, ερμηνεύοντας κατά καιρούς σπάνια και διαχρονικά τραγούδια. Συνεργαζόμενη με τους μεγαλύτερους συνθέτες, κυρίως με τον Μίκη Θεοδωράκη, με τον Βαγγέλη Παπαθανασίου, τον Γιάννη Μαρκόπουλο, εξυψώνοντας παράλληλα και την Ελλάδα μέσα από αυτές τις συνεργασίες.
Αρχικά θα την «ακούσουμε» να τραγουδάει το 1959, στην ταινία που σκηνοθέτησε και έγραψε ο άντρας της, Άλκης Παπάς, με τον τίτλο «Ψιτ κορίτσια». Εκεί πρωταγωνιστεί φυσικά και ερμηνεύει- μαζί με το Αθηναϊκό Τρίο- το τραγούδι «Υπομονή» των Μωράκη και Γιαννακόπουλου. Το τραγούδι αυτό δισκογραφήθηκε σε 45άρι της His Master's Voice.
To 1968 στις Ηνωμένες Πολιτείες θα ερμηνεύσει τραγούδια που είχε συνθέσει ο Μίκης Θεοδωράκης, σε ένα άλμπουμ της RCA με το γενικό τίτλο «Irene Papas – Songs of Theodorakis». Η ηχογράφηση έγινε σε συναυλία που έδωσε η Ειρήνη Παππά, όντας εξόριστη μαζί με τον συνθέτη από τη χούντα των συνταγματαρχών, κυκλοφόρησε το 1969 παράλληλα και στις Η.Π.Α και στη Γαλλία. Πρόκειται για άλμπουμ 33 στροφών και είναι το πρώτο της προσωπικό.
Περιέχει 11 σημαντικά τραγούδια, ενδεικτικά αναφέρονται η «Άρνηση» του Σεφέρη, ο «Καημός» του Χριστοδούλου, «Δόξα τω Θεώ» του Καμπανέλλη, «Ήσουν καλός κι ήσουν γλυκός» του Ρίτσου.
Και πάλι το 1969 στην Ιταλία, τη δεύτερη μητέρα της, όπως την ονόμασε χρόνια αργότερα, θα ηχογραφήσει ένα 45άρι δισκάκι με δυο σπουδαία τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, με ιταλικούς στίχους από την Audrey Nohra Stainton. Το «Per te», το αντίστοιχο «Θα' αφήσω τη μανούλα μου» του Δημήτρη Χριστοδούλου, αλλά και το «Il mio Aprile», το γνωστό «Απρίλη μου» δηλαδή, σε στίχους του συνθέτη.
Το 1970 θα έχει συμμετοχή σε δύο ακόμα 45άρια, στο ένα ερμηνεύει πάλι σε ιταλικούς στίχους της Nohra το «La Soglia», που δεν είναι άλλο από «Το ψωμί είναι στο τραπέζι» του Ιάκωβου Καμπανέλλη, σε σύνθεση φυσικά του Θεοδωράκη. Στην άλλη πλευρά του μικρού δίσκου, ο Ζορζ Μουστακί τραγουδούσε το «Requiem Per Chissa», δικής του σύνθεσης και στίχων του Bruno Lauzi.
H Polydor στην Ιταλία επιμένει με Ειρήνη Παπά και Μίκη Θεοδωράκη, κυκλοφορώντας ένα 45άρι δισκάκι που περιέχει εκ νέου το «La Soglia», ενώ συμπεριλαμβάνεται και το «So Cos'e», το «Βραδιάζει» δηλαδή από την «Πολιτεία Β» σε στίχους Δημήτρη Χριστοδούλου, ιταλικούς φυσικά της Nohra.
To 1971 θα φέρει μια απρόσμενη συμμετοχή της στο φημισμένο άλμπουμ «666» των «Aphrodite's Child». Ο Βαγγέλης Παπαθανασίου συνθέτει μια μελωδία με τον τίτλο «∞» (Infinity), όπου η Ειρήνη Παπά «παίζει» ένα ρόλο συνοδεία της μουσικής. Η συγκεκριμένη σύνθεση έχει αποτυπωθεί και σε 39 λεπτά (long version), ενώ έχει εξηγηθεί με ποικίλους τρόπους η εξήγηση όλων κι όλων τριών τεσσάρων λέξεων σε μια φράση!
I was, I am, I am to come, I was
Μιας και το «666» αφορούσε στην Αποκάλυψη του Ιωάννη, ο θεατρικός τρόπος που ερμήνευσε η Ειρήνη Παππά το Infinity, θεωρήθηκε από ολοκληρωτικός μέχρι… πρόστυχος. Η απόδοση άλλοι έλεγαν ότι αφορούσε στις πόρνες της Βαβυλώνας, άλλοι το Τέρας της Αποκάλυψης και ιστορικά (κάτω από λογοτεχνική έρευνα) εκεί κλείνει το θέμα. Πάντως το «Άπειρο» φάνηκε ότι βρήκε τότε το «ταίρι» του, δεδομένου ότι η προσέγγιση αφορούσε σε δυνατότητες θεατρικές περισσότερο παρά φωνητικές.
Το 1977 συμμετέχει στο άλμπουμ του Γιάννη Μαρκόπουλου, «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», το έργο ζωής του Διονύσιου Σολωμού. Εκεί ο Μαρκόπουλος είχε τρεις σημαντικούς ερμηνευτές. Επικεφαλής ο Νίκος Ξυλούρης, ο οποίος εδώ ξανασυναντήθηκε με τον συνθέτη, μετά από περίπου πέντε χρόνια. Μαζί του ο συνεργάτης του συνθέτη, Λάκης Χαλκιάς και ο καινούργιος τότε Ηλίας Κλωναρίδης. Τα αφηγηματικά μέρη είχε αναλάβει η Ειρήνη Παπά.
Το 1980 έρχεται η ώρα να ηχογραφήσει το δεύτερο ολόκληρο άλμπουμ της, συνεργαζόμενη ξανά μετά το «666» με τον Βαγγέλη Παπαθανασίου. Οι καιροί έχουν προχωρήσει, είναι και οι δυο τους διεθνή αστέρια και έτσι οι «Ωδές» τους έγιναν θέμα συζήτησης.
Η ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε το 1978 στο Λονδίνο και περιλαμβάνει υλικό από την ελληνική παράδοση του δημοτικού τραγουδιού. Η κυκλοφορία του δίσκου πραγματοποιήθηκε το 1980 από την Polydor.
Το έργο απαρτίζεται από οκτώ συνολικά μέρη, τα έξι αφορούν σε μια τολμηρή διασκευή δημοτικών τραγουδιών και δύο πρωτότυπες οργανικές συνθέσεις του Παπαθανασίου, βασισμένες σε απόηχους δημοτικών τραγουδιών. Ο "Χορός της φωτιάς" αυτονομήθηκε από το έργο κι έγινε ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα μουσικά θέματα του συνθέτη.
Η Ειρήνη Παπά από την άλλη, ψιθύριζε δημοτικούς στίχους και σε ταινίες που δίπλα της έπαιζε ο Τζέιμς Κάγκνεϊ, επομένως δεν ήθελε και πολλά μαθήματα, αντίθετα έδωσε το δικό της μαγικό χρώμα στον «Μενούση», στα «Σαράντα παλικάρια» και στα υπόλοιπα του άλμπουμ.
Όπως είπαμε οι «Ωδές» ηχογραφήθηκαν το 1978 και κυκλοφόρησαν το 1980, όμως ενδιάμεσα το 1979 κυκλοφόρησε από την Polydor στη Γαλλία ένα 45άρι δισκάκι που περιείχε τα «40 παλικάρια» ως «Les 40 Braves» και στην άλλη του πλευρά το «Les Kolokotronei», δηλαδή το «Οι Κολοκοτρωναίοι (Λάμπουν τα χιόνια στα βουνά)».
Στον απόηχο της πολύ επιτυχημένης προηγούμενης συνεργασίας τους με το δίσκο "Ωδές" ο Βαγγέλης Παπαθανασίου και η Ειρήνη Παπά συναντώνται ξανά, όταν ήδη ο Βαγγέλης είχε τιμηθεί με το Όσκαρ για την ταινία "Chariots of Fire" (1981).
Ήταν το 1986 όταν ηχογράφησαν στο Λονδίνο το άλμπουμ "Ραψωδίες" σχεδόν ακολουθώντας «την πεπατημένη». Η θρησκευτική παράδοση, δίνει μερικούς από τους πλέον αγαπημένους ύμνους της Μεγάλης Εβδομάδας και της Ανάστασης ("Τη Υπερμάχω", "Ω, γλυκύ μου έαρ", "Τον Νυμφώνα Σου βλέπω", "Την ωραιότητα της Παρθενίας Σου", "Χριστός Ανέστη"), τους οποίους επένδυσε με τους ήχους ο συνθέτης και ερμήνευσε με κατάνυξη η Ειρήνη Παπά.
Το 1991 στο άλμπουμ «Όταν Οι Ηθοποιοί Τραγουδούν Νο 1 (Οι Τραγουδιστές Σιωπούν)», η Ειρήνη Παπά τραγουδά σε δεύτερη εκτέλεση το σπουδαίο τραγούδι των Μίκη Θεοδωράκη και Μιχάλη Κακογιάννη, «Ο ήλιος κοίταξε τη Γη». Το τραγούδι ακούστηκε στην ταινία «Ηλέκτρα» του 1962 που πρωταγωνιστούσε η Ειρήνη Παπά κι εκεί το ερμήνευσε η Γιώτα Λύδια.
Η «Ελληνίδα Θεά» συμπεριλαμβάνεται φυσικά σε πολλές μουσικές συλλογές, κυρίως που αφορούν στο ήδη αναφερόμενο έργο της. Η δυνατότητά της στη «θεατρικότητα» των ερμηνειών, μας αφήνει επιπλέον κληρονομιά τη φωνή της, συνοδευόμενη από μελωδίες, εκτός από τα έργα της, τα διεθνή τεράστια έργα της. Κάποτε είπε ότι με τον Μάρλον Μπράντο είχαν μια δική τους «μυστική» αγάπη, εμείς ως Έλληνες δεν θα την ξεχάσουμε ποτέ.
Σχολιάστε