ΜΙΜΗΣ ΠΛΕΣΣΑΣ – Η «άλλη» δεκαετία του ’70
Γράφει ο Κώστας Προβατάς
Όσα και να γραφούν τα επόμενα χρόνια για τον Μίμη Πλέσσα, θα εξυμνούν το σπουδαίο έργο του. Το έργο αυτό που αγάπησε ο κόσμος, το λάτρεψε κυρίως μέσα από κινηματογραφικές ταινίες, το έβαλε στο σπίτι του μέσα από τα ραδιόφωνα και το έκανε δικό του, το χόρεψε πολλές φορές μέσα στα χρόνια, σε γιορτές, σε κέντρα, σε δυσκολίες, το τραγούδησε με την παραμικρή ευκαιρία. Δεν είναι απαραίτητο να γράφουμε συνεχώς για τα «βιογραφικά» στοιχεία αυτού του ιερού τέρατος του ελληνικού πολιτισμού. Δεν θα μάθουμε κάτι παραπάνω, τα μάθαμε, εκτιμώντας μάλιστα αυτόν τον αιώνα ζωής που περιείχε μέσα του πολλά ιστορικά γεγονότα, ιστορίες ζωής, συνεργασίες με καταπληκτικούς καλλιτέχνες και στιχουργούς (έγραψε κι ο ίδιος στίχους, αλλά θα κάνουμε ξεχωριστή αναφορά σε αυτό).
Η δεκαετία του '70 για το έργο του Μίμη Πλέσσα, φαίνεται να διέπεται από διαφορετικά κίνητρα για τον ίδιο ή/και διαφορετικές συνθήκες. Η Ελλάδα είναι στη μέση μιας δικτατορίας και το 1969 είχε χαρίσει στον Πλέσσα και τον Λευτέρη Παπαδόπουλο το μεγαλύτερο έργο της ελληνικής δισκογραφίας, τον περίφημο «Δρόμο», που μπορεί τότε ακόμα να μην το ήξεραν, αλλά ακόμα… πουλάει. Την επόμενη χρονιά κάνουν ξανά μαζί ένα άλμπουμ, με τους συντελεστές του «Δρόμου», Πουλόπουλο και Κουμιώτη (και τον Γιάννη Θωμόπουλο), το «Μέρες Καλοκαιριού».
Το 1970 θα συνεχιστεί με ένα σημαντικό άλμπουμ, δεδομένου ότι πρόκειται για το πρώτο LP του Δάκη, με διαχρονικά τραγούδια, «Εκείνο το πρωί στην Κηφισιά», το περίφημο σέικ του Άκου Δασκαλόπουλου «Κορίτσι στάσου να σου πω», καθώς και ένα τραγούδι που ο Πλέσσας έγραψε και τους στίχους, το «Πώς».
Το 1971 ξεκινά μια συνεργασία που θα κρατήσει για αρκετές παραγωγές, με έναν εκ των σπουδαίων στιχουργών της ελληνικής δισκογραφίας, τον Κώστα Βίρβο. Στον Κώστα Βίρβο έχουμε αναφερθεί εκτενώς σε αφιέρωμά μας στο www.mousikogramma.gr (https://www.mousikogramma.gr/afieromata/arthro/kostas_birbos_tis_gerakinas_gios-4481/#gsc.tab=0)
Το πρώτο κοινό τους άλμπουμ στα 1971, είναι το «Ζει;», προφανώς αναφερόμενο στον Μεγαλέξανδρο. Το άλμπουμ ήταν φιλοτεχνημένο από τον Θεόφιλο, ενώ συμμετείχαν ο Γιώργος Νταλάρας, ο Γιάννης Καλατζής, ο Πρόδρομος Τσαουσάκης (ξανά σε τύπου νέο-λαϊκού τραγουδιού μετά τον «Μαθιό» των Κατσαρού-Παπαδόπουλου το 1966) και η έκπληξη Ανέστης Βλάχος.
Το «Ζει;» αντιμετώπισε πολλές περιπέτειες με τη λογοκρισία της χούντας και επί σειρά ετών βρισκόταν εκτός κυκλοφορίας, αφού ο μαέστρος Βίρβος στα λόγια των ηρώων του, όπως του Καραγκιόζη έστελνε σημαντικά μηνύματα. Άλλωστε και ο Πλέσσας υπερτόνισε αυτό το στοιχείο:
"«Κόλακα και καταφερτζή τους αρχοντάδες προσκυνάς» έλεγε ο Καραγκιόζης στο Χατζατζάρη. «Γραικοί, τσεκούρι και φωτιά να πάρουμε τη λευτεριά» και το έργο μας προς στιγμήν ξεγέλασε τους συνταγματαρχαίους και ξεκίνησαν να το κάνουν τηλεόραση. Πηγαίναμε με το συνεργείο στα Γιάννενα, θυμάμαι, για να γυρίσουμε την Κυρά-Φροσύνη, όταν ήρθε σήμα για να σταματήσει το γύρισμα".
Την ίδια χρονιά κυκλοφορεί και η πρώτη έκδοση από το άλμπουμ τους, «Το Πανόραμα». Έχει ως θέμα τις εικόνες παλιών πανηγυριών από την Αθήνα των αρχών του 20ού αιώνα, δοσμένες ιδανικά και πολλές φορές με χιούμορ από τον Βίρβο. Προσωπικότητες της παλιάς πρωτεύουσας όπως ο Δελαπατρίδης, ο Τζίμης ο πρωταθλητής, η «Ρεμπέτικη τετράς του Πειραιώς», οι πλανόδιοι φωτογράφοι και το «Θηρίο της Κηφισιάς», ξαναζωντανεύουν μέσα από τους στίχους του Βίρβου και θυμίζουν στους παλαιότερους αλλά και μαθαίνουν στους νέους, πρόσωπα και χαρακτηριστικά στοιχεία μιας άλλης εποχής. Ερμηνευτής ο Δώρος Γεωργιάδης, ενώ το άλμπουμ φιλοτεχνεί ο Μποστ.
Να σημειώσουμε εδώ ότι η δεύτερη έκδοση ήρθε το 1976, με μείον δύο τραγούδια από την πρώτη, αλλά και τρία νεότερα. Αλλαγή και στους ερμηνευτές, με Δημήτρη Κοντολάζο, Πέτρο Κυριαζή (που δεν ξαναεμφανίστηκε σε δισκογραφία έκτοτε) και κυρίως Θέμη Ανδρεάδη που το «είχε», όπως λέμε συνήθως, αυτό το στιλ. Το άλμπουμ αυτό είχε φιλοτεχνηθεί από τον Διονύση Φωτόπουλο, ενώ περιείχε και εσώφυλλο με φωτογραφίες της παλιάς Αθήνας.
Και να σκεφτούμε εκείνο το περίφημο «φωτογράφε φωτοχάλια μ' έβγαλες με δυο κεφάλια»… εδώ κι αυτό!
Στις 6 Οκτωβρίου 1973 κυκλοφορεί το έργο τους «Θάλασσα Πικροθάλασσα», με ερμηνευτές και πάλι τα γνωστά «πλεσσόπουλα» (όπως τους έλεγε ο ίδιος ο Μίμης Πλέσσας), Πουλόπουλο και Κουμιώτη, καθώς και τη νέα τότε Αλέκα Μαβίλη. Ο Μποστ είχε φιλοτεχνήσει το άλμπουμ, ενώ να τονίσουμε πως τα τραγούδια αφορούν στη θάλασσα και τους ναυτικούς (σαν ολοκληρωμένος κύκλος κι εδώ λοιπόν από τους δημιουργούς), χρόνια πριν παρουσιαστούν αντίστοιχα έργα του Καββαδία κ.λ.π.
Σημαντικό τραγούδι του άλμπουμ –αναπάντεχο για τις προσδοκίες της παραγωγής- η «Άγια Κυριακή». Ερμήνευσε δωρικά θα λέγαμε η Ρένα Κουμιώτη, ενώ είναι αξιοπερίεργο το πώς κατάφεραν και πέρασαν τους «σκοπέλους» της λογοκρισίας της εποχής στίχοι που μιλούσαν για «Κατοχή», «σκλαβιά», «παλικάρια» κ.λ.π.
Το 1974 κυκλοφόρησε από τη Philips ο δίσκος «Λουκιανού νεκρικοί διάλογοι», βασισμένος στο έργο του Λουκιανού, σε μουσική Μίμη Πλέσσα και στίχους Κώστα Βίρβου. Ανάμεσα στους ερμηνευτές του δίσκου είναι οι Δημήτρης Μητροπάνος, Αντώνης Καλογιάννης, Γιώργος Μαρίνος, Κατιάνα Μπαλανίκα, Λιλάντα Λυκιαρδοπούλου και Πασχάλης. Πέντε χρόνια μετά την κυκλοφορία του δίσκου, ο Μίμης Πλέσσας αναβίωσε τους Νεκρικούς διαλόγους σε μια συναυλία στο Θέατρο Λυκαβηττού με νεότερους ερμηνευτές.
Ο Μίμης Πλέσσας με τον Κώστα Βίρβο, έκαναν πραγματικότητα την επικοινωνία του πάνω κόσμου των ζωντανών με τον κάτω κόσμο των νεκρών, σε μορφή… μιούζικαλ! Με μια σειρά από κωμικοτραγικούς διαλόγους, ανάμεσα σε γνωστές διάσημες προσωπικότητες της αρχαιότητας, με τον «βαρκάρη» που τους μετέφερε στον κάτω κόσμο, αλλά και με τους αξιωματούχους του Άδη, με θέμα τα φλέγοντα ζητήματα που τους απασχολούσαν όσο ζούσαν. Ο Κώστας Βίρβος έγραψε εμπνευσμένους στίχους και ο Μίμης Πλέσσας δημιούργησε ένα μοναδικό μιούζικαλ (χρησιμοποιώντας αρχαία όργανα), με μια σειρά από λαμπερούς ερμηνευτές της εποχής. Ο υπέροχος αυτός δίσκος –δυστυχώς- πέρασε στο περιθώριο, μέσα στη δίνη της μεταπολίτευσης.
Το 1976 η νέα ολοκληρωμένη συνεργασία τους, στα τραγούδια μιας παράστασης που μιλάει για την ιστορία μιας παρέας σπουδαστών την άνοιξη του 4.000 στην πλασματική χώρα "Ουτοπία". Συμμετέχουν ερμηνευτικά οι Χρήστος Γριτσόπουλος, Βάσια Ζήλου, Ιορδάνης Χατζηιορδάνου, Σοφία Χρήστου, ενώ την μακέτα του δίσκου φιλοτέχνησε ο Δημήτρης Αρβανίτης.
Όπως διαπιστώνουμε, μέσα σε πέντε χρόνια, ο Μίμης Πλέσσας συνεργαζόμενος με τον Κώστα Βίρβο κατέγραψαν σημαντικές ολοκληρωμένες δουλειές. Κύκλοι τραγουδιών με θέμα, που είναι πάντα κάτι πολύ ιδιαίτερο για τη δισκογραφία, ανεξαρτήτως εποχής.
Αλλά ο Μίμης Πλέσσας τη δεκαετία αυτή καταγράφει στη δισκογραφία κι άλλες μοναδικές στιγμές. Πρώτη και καλύτερη -κατά την άποψη του γράφοντος- αυτή του 1973 στην Polydor, το «Για μια σταγόνα αλάτι», σε στίχους του ποιητή Δημήτρη Χριστοδούλου. Οι δημιουργοί χρησιμοποιούν πολύ δυναμικούς ερμηνευτές της εποχής, τον Αντώνη Καλογιάννη και την Πετρή Σαλπέα (προερχόμενη από τον «Άγιο Φεβρουάριο» του Δήμου Μούτση και του Μάνου Ελευθερίου, αλλά και από παλιότερη συνεργασία με τον Μίμη Πλέσσα όταν δισκογράφησε το «Άνοιξε Πέτρα»). Το άλμπουμ κυκλοφόρησε σε μια δύσκολη εποχή για όλους, τον Δημήτρη Χριστοδούλου των αριστερών φρονημάτων, τον κυνηγημένο από τη λογοκρισία συνθέτη κι έναν τραγουδιστή που μόλις έχει γυρίσει μετά από πολλές συναυλίες με τον Θεοδωράκη στο εξωτερικό. Πάντως καταγράφονται σπουδαία τραγούδια που με την όποια δυσκολία αφήνουν συγκεκαλυμμένα μηνύματα. Το εξώφυλλο είναι της συζύγου του Χριστοδούλου, Μαρίας Κανδρεβιώτου.
Τον Οκτώβριο του 1974, λίγους μήνες μετά την επαναφορά της δημοκρατίας στην Ελλάδα, κυκλοφόρησε από τη Lyra το «Μίλα μου για τη λευτεριά», ένας δίσκος που ήταν αδύνατο να κυκλοφορήσει νωρίτερα. Πρόκειται ουσιαστικά για τη συνέχεια του ιστορικού «Δρόμου» των Μίμη Πλέσσα και Λευτέρη Παπαδόπουλου, με τραγουδιστές τον Γιάννη Πουλόπουλο και τη Ρένα Κουμιώτη.
Το σημείωμα του εσώφυλλου λέει:
«Τα τραγούδια αυτού του δίσκου γράφτηκαν το 1969. Δύο από αυτά, τα «Έξι άντρες» και «Μίλα μου για τη Λευτεριά», πρωτακούστηκαν στο θεατρικό έργο «Ο ΔΡΟΜΟΣ», που ανέβηκε το χειμώνα του 1970 στο θέατρο «Κατίνας Παξινού», από τον Γιάννη Πουλόπουλο και τη Ρένα Κουμιώτη, αλλά γρήγορα απαγορεύτηκε η εκτέλεσή τους. Ολόκληρο τον δίσκο άλλωστε απόρριψε- εκτός από ένα τραγούδι- η λογοκρισία της δικτατορίας, που έτσι μόνη της ταυτιζόταν με την Γερμανική κατοχή. Σήμερα ύστερα από τόσα χρόνια παρουσιάζουμε αυτόν τον κύκλο τραγουδιών, που αποτελεί μια συνέχεια στον «ΔΡΟΜΟ», και που είναι η φωνή που υψώνουν οι ελεύθεροι άνθρωποι εναντίον κάθε Τυραννίας».
Το 1974 κυκλοφόρησε από την Columbia το άλμπουμ με τίτλο «Σταθμός 0», που περιελάμβανε εννέα τραγούδια με στίχους της στιχουργού και συγγραφέως Σοφίας Φίλντιση και τρία της Βεατρίκης Δαλαμάγκα. Το πολιτικό τραγούδι μετά την μεταπολίτευση ήταν στα πάνω του και μπορούμε να πούμε ότι ο παραπάνω δίσκος πέρασε στο ντούκου όπως λέμε… Θα μπορούσε –εκτιμούμε- κι ο Πλέσσας να γράφει πολιτικά τραγούδια και να το είχε δει εντελώς εμπορικά. Όμως πήγε σε έναν πολύ ερωτικό δίσκο κατά βάση, με τις ιδιαιτερότητες του έρωτα, με πανέμορφες μελωδίες. Αλλά εκτός από τα ερωτικά του, ο δίσκος περιλαμβάνει και κάποια τραγούδια με κρυμμένα πολιτικά μηνύματα, που δεν έγιναν αντιληπτά από τη λογοκρισία της χούντας. Ο «Σταθμός 0» κυκλοφόρησε λίγο πριν από τη μεταπολίτευση, με ερμηνείες της Δήμητρας Γαλάνη και του Θέμη Ανδρεάδη.
Ο δίσκος «Εκείνη τη Νύχτα» από τη Lyra του 1974 είναι ένα ιστορικό LP, που γράφτηκε κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, για να κυκλοφορήσει τελικά το Φθινόπωρο του 1974. Μεγαλύτερη ουσία έχουν τα λόγια του Μίμη Πλέσσα στο περιοδικό «Θησαυρός» της εποχής:
«Το έργο εκφράζει τις θέσεις του σκεπτόμενου και ελεύθερου ανθρώπου, στα όσα συνέβησαν τα τελευταία χρόνια πριν από την δικτατορία και στα χρόνια του σκοταδισμού. Είναι ακριβώς εκείνη η μεγάλη νύχτα του σκοταδισμού και της εξαθλιώσεως όλων των ανθρωπίνων ιδανικών. Το έργο χωρίζεται σε δύο μέρη.
Το πρώτο μέρος που τιτλοφορείται “Το Ξέφτισμα” περιλαμβάνει έξι τραγούδια, που δεν αλλάζουν σε μορφή από τα τραγούδια που ακούμε αυτά τα χρόνια. Περιγράφουμε όλα εκείνα που έκαναν τον κόσμο να φθάσει με μειωμένη αντίδραση στην δικτατορία.
Η δεύτερη όψη και στιχουργικά και μουσικά είναι ουσιαστική, σημαντική και πρωτοπόρα. Αυτά τα επίθετα ανταμώνονται σε κάθε στιγμή του έργου. Νέοι ρυθμοί, νέα ακούσματα και αλήθειες ειπωμένες απλά, ανθρώπινα και απέριττα. Εδώ περιγράφεται η σιωπηλή, πικρή 7ετία από την πρώτη μέρα της δικτατορίας
“Πήρε ο χάρος χρώματα και έτρεξε ξημερώματα να στήσει καβαλέτο”.
Ακολουθεί ένα αφιέρωμα στο πρώτο θύμα της δικτατορίας, τον Νικηφόρο Μανδηλαρά
“Αίμα και θάλασσα μέσα στα δυο του μάτια και ένα κορμί κομμάτια δεμένο στα σκοινιά”.
Έρχονται έπειτα οι συλλήψεις με εκείνο το πικρό παράπονο της μάνας,
“Χαράματα σε παίρνουνε παιδί μου πού σε πάνε”
και πάλι το “νανούρισμα” που λέει η χαροκαμένη μάνα.
Το έργο τελειώνει με την γιορτή που στήνουν τα παιδιά, γιατί δέσανε τον χορό με την κλωστή της λευτεριάς
“και το χοροδραπάνι τού το κάνανε στεφάνι τους”».
Οι στίχοι ήταν γραμμένοι από τον ποιητή Γιώργο Καλαμαριώτη, ενώ ερμήνευσαν οι Δημήτρης Ψαριανός, Ελένη Βιτάλη, Βλάσσης Μπονάτσος και η Μαρία Δουράκη.
Το 1977 έρχεται από την LYRA το άλμπουμ «Τα χαμένα χρόνια». Ο Δημήτρης Ψαριανός και η Βούλα Σαββίδη ερμηνεύουν τραγούδια που φέρνουν στιγμές και συναισθήματα από τη δικτατορία του Μεταξά μέχρι τον εμφύλιο σπαραγμό, των οποίων η μετάδοση στο κρατικό τότε ραδιόφωνο απαγορεύτηκε αμέσως μετά την κυκλοφορία τους (1977), με την αιτιολογία ότι «αναμόχλευε παλιά πάθη». Το εναρκτήριο τραγούδι «Η Παναγιά στα τζάμια», αποτελεί μια σπάνια στιγμή ευαισθησίας και έμπνευσης τόσο του Πλέσσα, όσο και του ποιητή Γιάννη Κακουλίδη.
Η δεύτερη ολοκληρωμένη συνεργασία του Μίμη Πλέσσα με τον Αντώνη Καλογιάννη, μετά το «Για μια σταγόνα αλάτι» το 1973 και πάλι με στίχους του Δημήτρη Χριστοδούλου, ήρθε το 1980. Πρόκειται για δίσκο της Polydor με τον τίτλο «Τραγούδια της γειτονιάς», με τους παραπάνω αναφερόμενους συντελεστές. Το εσώφυλλο του δίσκου αυτού αναφέρει τα παρακάτω:
«Ο συνθέτης Μίμης Πλέσσας, ο ποιητής Δημήτρης Χριστοδούλου και ο τραγουδιστής Αντώνης Καλογιάννης δεν είναι η πρώτη φορά που συνεργάζονται για τη δημιουργία ενός δίσκου. Το πασίγνωστο έργο τους «Για μια σταγόνα αλάτι» με τραγούδια όπως «Είμαι μικρός και σ' αγαπώ», το «Ποτάμι», «Φοράς ένα χρυσό σταυρό», «Αχ ας έβρισκα τα λόγια που τα λέγαμε παιδιά», είναι στιγμές πολύ σημαντικές του τραγουδιού, της μουσικής και της ποίησης, κι έτσι μπορούμε να πούμε ότι με τη συνεργασία Πλέσσα, Χριστοδούλου, Καλογιάννη, ένας νέος λυρισμός ξεπήδησε στον μεγάλο δρόμο του νεοελληνικού τραγουδιού, που γεννήθηκε πριν από πολλά χρόνια και συνεχίζεται και που διάφοροι δημιουργοί αφήνουν τα ίχνη τους στην πορεία του. Τώρα «Τα τραγούδια της γειτονιάς», που βέβαια δεν αρκούν τα λόγια για να συστηθούν, το άκουσμά τους θα πείσει ή όχι, έρχονται με τις ίδιες προθέσεις, την ίδια φιλοδοξία, να θυμίσουν και να προωθήσουν ακούσματα και να ξαναμπολιάσουν με ποίηση ένα χώρο, που όσο να 'ναι μέσα στη φθορά του χρόνου είναι φυσικό να έχει φθορές και να χρειάζεται ανανέωση».
Σχολιάστε