Mίκης Θεοδωράκης - Ο πανανθρώπινος συνθέτης των αντιθέτων
Γράφει ο Γιάννης Φαλκώνης
Φωτογραφίες: Γιάννης Φαλκώνης
Ο έρωτας.
Το αρχιπέλαγος
Κι η πρώρα των αφρών τουΚι οι γλάροι των ονείρων τουΣτο πιο ψηλό κατάρτι του ο ναύτης ανεμίζειΈνα τραγούδι...Οδυσσέας Ελύτης
Καθώς ο Μίκης Θεοδωράκης ταξίδευε για τελευταία φορά στο αρχιπέλαγος του πολιτισμού, στην πολυκύμαντη θάλασσα του Αιγαίου, κάτω απ' τον έναστρο ουρανό, τα τραγούδια του απ' τα ηχεία του πλοίου αντηχούσαν ολοζώντανα κι αθάνατα κι η φωνή του αφυπνιστική συνένωνε την θνητή μας φύση με την αθανασία, μέσω της αληθινής τέχνης των συνθέσεών του.
Σύνθεση, να η λέξη κλειδί της πολυτάραχης ζωής του και του πολυδιάστατου έργου του!
Σε έναν Κόσμο διχασμένο και κατακερματισμένο που οι δυνάμεις που τον καταδυναστεύουν διαχρονικά χωρίζουν με κάθε τρόπο τους ανθρώπους και τους λαούς και καλλιεργούν το μίσος και τη διάσπαση, εφαρμόζοντας με κυνισμό το δόγμα "διαίρει και βασίλευε", για να κυβερνούν και να διατηρούν την εξουσία τους, φροντίζοντας συνεχώς να σπέρνουν τη διχόνοια, ο Μίκης Θεοδωράκης τόλμησε να κάνει πράξη τη σύνθεση των αντιθέσεων - που είναι ο πρώτος νόμος της φούγκας - και την παγκόσμια ένωση των ανθρώπων μέσω της τέχνης, της μουσικής και της ποίησης!
Έτσι κατάφερε να συνενώσει τ' αντίθετα, ακόμη και στον αποχαιρετισμό του στην Ιερά Μητρόπολη Αθηνών, χρίζοντας κεντρικό ομιλητή τον Γενικό Γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας και στην πάνδημη εξόδιο ακολουθία στην Κρήτη, παρουσία της Προέδρου της Δημοκρατίας και όλων των πολιτικών αρχηγών. Είναι φανερό ότι ο σκοπός του ήταν ο υψηλός συμβολισμός της ενότητας.
Ο Μίκης Θεοδωράκης έγινε ο πανανθρώπινος συνθέτης των αντιθέτων με αγώνες μιας ζωής, πληρώνοντας το βαρύ τίμημα του ελεύθερου αναγεννησιακού νου και της αντίστασης στο φασισμό, στον ναζισμό και την δικτατορία σε όλες τις μορφές τους. Έγινε συνειδητά σύγχρονος Προμηθέας για την αφύπνιση της ανθρωπότητας ολόκληρης μέσω της ποίησης, της μουσικής και της φιλοσοφημένης πολιτικής ύπαρξης, με σκοπό την κατάκτηση της δημοκρατίας και της ελευθερίας!
Συνέθετε στο πρόσωπό του πάνω απ' όλα την αρχαιοελληνική έννοια του πολίτη και του δημιουργού στην υπηρεσία της πολιτείας και της αφύπνισης του λαού: «Το έργο μου είναι καθρέφτισμα των βιωματικών μου καταστάσεων, που δεν έχουν να κάνουν με 'μένα, αλλά με σημαδιακές ιστορικές στιγμές. Έγραφα, γιατί δεν τελειώσαμε ποτέ με τα πολιτικά προβλήματα».
Άντλησε απ' τις προαιώνιες ρίζες του,τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, απ' τον πανάρχαιο λαϊκό πολιτισμό, σεβάστηκε και συνένωσε το Απολλώνιο με το Διονυσιακό, συνθέτοντας τα φαινομενικά αντίρροπα στοιχεία, έκσταση και αρμονία σε έργο ελληνικό, ταυτόχρονα παγκόσμιο κι αληθινά διαχρονικό.
Οι εκρήξεις στη ζωή και στην μουσική του είναι πάντα πίδακες φωτός που πολεμάνε να νικήσουν το σκοτάδι με μανία, ο ήλιος είναι ο ιδανικός του εαυτός κι ο χρόνος ο ενάντιος, ο αμείλικτος δυνάστης του φωτός.
Από τα μαθητικά του χρόνια συνειδητοποίησε την δύναμη της γνώσης και της ποίησης:
«Όταν μικρός αποφάσισα να γίνω συνθέτης, στην πραγματικότητα ήθελα να γίνω ποιητής. Και μελοποίησα τόσους μεγάλους ποιητές από... εκδικητικότητα, γιατί ήξερα ότι δε θα γίνω σαν αυτούς... Ο,τι ωραιότερο πήρα και έκανα στη ζωή μου, το οφείλω στην ποίηση».
«Από παιδί, διάβαζα Σολωμό, Βαλαωρίτη, Παλαμά, Κάλβο, Σικελιανό, Καβάφη, Καρυωτάκη και άλλους. Το 1942 - '43 κυκλοφόρησα με ψευδώνυμο την πρώτη και μόνη ποιητική συλλογή μου «ΣΙΑΟ» με το ψευδώνυμο Ντίνος Μάης».
«Ήταν ένας κόκκινος τόμος: ο Διονύσιος Σολωμός με πρόλογο του Πολυλά. Ένα βιβλίο που μεγάλωσα μαζί του. Το θυμάμαι, παιδί στο Αργοστόλι, σε περίοπτη θέση της βιβλιοθήκης του πατέρα μου, που την είχαμε πάντοτε μαζί μας, όταν μετακομίζαμε από πόλη σε πόλη...Έτσι ήταν που ο Σολωμός βρέθηκε από τότε και εξακολουθεί μέχρι και σήμερα αδιάλειπτα να βρίσκεται μέσα στην καρδιά και τη σκέψη μου. Δεν είναι υπερβολή να πω ότι το έργο του με σημάδεψε. Ήταν, μαζί με τον Παλαμά, η πλατιά πόρτα που άνοιξε για 'μένα στην ελληνική αλλά και την παγκόσμια γραμματεία. Αλλά, ταυτόχρονα, ήταν και η πρώτη οδός της μύησής μου στα μεγάλα ιδανικά, για τα οποία πάλεψα σε όλη μου τη ζωή: αυτά της ελευθερίας, της δημοκρατίας και της πατρίδας.
Όμως εγώ είχα αποφασίσει ότι θα πήγαινα ένα ουσιαστικό βήμα πιο πέρα: ο Σολωμός έγραψε μεν ένα αριστούργημα για την πολιορκία του Μεσολογγίου, έκλαψε γι' αυτήν, αλλά δεν συμμετείχε. Εγώ, δεν ενέκρινα αυτή τη στάση. Ήθελα να συμμετέχω. Ήθελα να είμαι εκεί. Και αυτό έκανα. Πάντα. Έτσι, λίγο καιρό αργότερα, έχοντας πια βγει στην Αντίσταση, κυνηγημένος και κρυμμένος στην αρχή στην Αθήνα, στην Πλάκα και, στη συνέχεια, στο συνοικισμό της Καλλιθέας, θα έγραφα την Πρώτη Συμφωνία μου και στο τέλος της θα προσέτρεχα στον Σολωμό: «Αύριο θα κόψουμε / κάτι λουλούδια / αύριο θα ψάλουμε / κάτι τραγούδια / εις την πολύανθη / Πρωτομαγιά». Αλλά ένα σφίξιμο στο μέρος της καρδιάς επέμενε να μου λέει ότι δεν υπάρχει, ούτε θα υπάρξει ποτέ πολύανθη Πρωτομαγιά».
«Ακόμα θυμάμαι, σαν να είναι τώρα, παιδί στην Τρίπολη, όταν πια είχαν μπει οι Γερμανοί, πόση δύναμη έπαιρνα από την ποίησή του και πόσο αυτή οδήγησε από τότε τις πράξεις μου. Ήταν ο δάσκαλός μου. Διάβαζα ασταμάτητα τον Πλάτωνα, τον Αισχύλο, τον Σοφοκλή, τον Σαίξπηρ, τον Γκαίτε, τον Αντρέγεφ, τον Νίτσε, τον Σοπενχάουερ, άρχιζα μετά να μελετώ τον Μπαχ, τον Μπετόβεν και τον Μπραμς, αλλά ο Καρυωτάκης, ο Παλαμάς και, κυρίως, ο Σολωμός, ήταν οι πραγματικοί δάσκαλοί μου. Διάβαζα μαζί τις Γραφές και, με όλους αυτούς τους οδηγούς, αναζητούσα το ιδεατό.
Ο Σολωμός, παιδί στην Κέρκυρα, πήγαινε στην εκκλησία και έψελνε το «Κύριε Ελέησον», με μοναδικό, λέγανε από γενιά σε γενιά, τρόπο. Αυτό ήταν και το κύριο επιχείρημα του πατέρα μου, για να τον ακολουθώ τις Κυριακές στην εκκλησία το γεγονός ότι ο μικρός Σολωμός όχι μόνον πήγαινε, αλλά και έψελνε. Και το έκανα· εκεί βυθίστηκα μέσα στο απέραντο μεγαλείο της βυζαντινής μας μουσικής παράδοσης. Κι όταν εν μέσω της Κατοχής άκουσα για πρώτη φορά την Ενάτη του Μπετόβεν στην Τρίπολη, στον κινηματογράφο, σε ένα φιλμ της γερμανικής προπαγάνδας, τότε κατάλαβα βαθιά μέσα μου το νόημα των στίχων του: «Άστραψε φως κι εγνώρισεν ο νιος τον εαυτό του». Είχαν πια όλα συντελεσθεί.
Στον Ύμνο εις την Ελευθερίαν, όπως πάντα στα έργα του, ο Σολωμός “παγίδευσε” τη μουσική μέσα στο στίχο του. Τη μουσική που ο Μάντζαρος τη βρήκε, την ανέσυρε, την έκανε κτήμα όλων μας, με τον τρόπο που μόνον η μεγάλη μουσική, το ιερό αυτό μυστήριο, μπορεί να το πετύχει. Ολόκληρη η ποίηση του Σολωμού, άλλωστε, ήταν αυτός ο αγώνας, να γράψει μουσική με σκέψη και με λόγο. Μήπως προσπαθούσε το ακατόρθωτο, να μετουσιώσει το λόγο σε μουσική; Εγώ, μελετώντας τον αδιάκοπα, ανακάλυπτα διαρκώς νέα μουσική: μια παράξενη αρμονία γέμιζε το πνεύμα μου. Και θα περνούσαν δεκαετίες ασταμάτητης επαφής και αναζήτησης του “ήχου” μέσα στον σολωμικό στίχο, μέχρι την Τρίτη Συμφωνία μου, στην οποία θα μελοποιούσα εκείνη τη στροφή που χτύπησε βαθιά μέσα μου στα 1940: «Τώρα που η ξάστερη / νύχτα μονάχους / μας ηύρε απάντεχα / και εκεί στους βράχους / σχίζεται η θάλασσα / σιγαλινά»… Και δεν ήταν οι μόνοι στίχοι του για τους οποίους έγραψα μουσική, καθώς την ίδια παγκόσμια αρμονία, το ίδιο ηθικό αίτημα με τον Σολωμό αναζητούσα και αναζητώ σε όλη μου τη ζωή και με όλη μου την τέχνη.
Όπως λοιπόν και τότε στη Ζάτουνα, έτσι και σήμερα γυρίζω πάλι προς τον Σολωμό, στους "Ελεύθερους Πολιορκημένους" που είμαστε ξανά, στον "Ύμνο εις την Ελευθερίαν" που πρέπει και πάλι να διαβαστεί και να ακουστεί, περισσότερο από ποτέ. Ως Έλληνας, συγκινούμαι όσο κάθε Έλληνας και κάθε Ελληνίδα στο άκουσμα του Εθνικού Ύμνου, που είναι ολόκληρος αφιερωμένος στην Ελευθερία και γι' αυτή μιλά.
Πέρα από τη μέγιστη λογοτεχνική του αξία, το συναρπαστικό ποίημα του Σολωμού που αργότερα, με την ευκαιρία της Ένωσης των Επτανήσων με την Ελλάδα, έγινε ο Εθνικός Ύμνος της πατρίδας μας, είναι, από κάθε άποψη, ένα από τα πιο προοδευτικά ποιητικά έργα που γράφτηκαν ποτέ στην ελληνική γλώσσα. Ως συνθέτης δε, θαυμάζω τον τρόπο με τον οποίο ο Μάντζαρος, ο οποίος είχε δώσει μαθήματα μουσικής στον Σολωμό, ανακάλυψε και έφερε στο φως την εσωτερική μουσική του ποιήματος, όταν το μελοποίησε για τετράφωνη ανδρική χορωδία και πιάνο. Και νιώθω ευτυχής και δικαιωμένος, γιατί εκείνο που έκαναν ο Μάντζαρος με τον Σολωμό ήταν εκείνο που, τόσες γενιές αργότερα, κάναμε με τον Ρίτσο στον "Επιτάφιο" και τη "Ρωμιοσύνη", με τον Ελύτη στο "Άξιον Εστί", με τον Σεφέρη στο "Μυθιστόρημα"»…
Η μουσική ιδιοφυία του Μίκη Θεοδωράκη άνθισε, μέσω της ποίησης. Υπήρξε ο πρώτος Έλληνας συνθέτης που μελοποίησε έργα σύγχρονων Ελλήνων ποιητών. Το αποτέλεσμα ήταν η μεγάλη ποίηση να τραγουδηθεί από κάθε Έλληνα, να τραγουδηθεί από το λαό. Το Σεπτέμβριο του 1960 ηχογραφείται ο "Επιτάφιος" σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου, γεγονός που αλλάζει το σύμπαν της ελληνικής μουσικής, συνενώνοντας για πρώτη φορά τη σύγχρονη λαϊκή μουσική με τη σύγχρονη ελληνική ποίηση.
Ακολουθεί το "Άξιον Εστί":
«Η καλή ποίηση εμπεριέχει μέσα της και την μουσική. Κι εκείνος που θα την μελοποιήσει δεν έχει παρά να την τοποθετήσει στη μουσική. Το ίδιο συνέβη και με το «Άξιον εστί» του Οδυσσέα Ελύτη…Το έλαβα στο Παρίσι την άνοιξη του΄61, δώρο ευγενικό του ποιητή. Το ίδιο βράδυ είχα σχεδιασμένα και τα δύο πρώτα μέρη: Τη "Γέννηση" και τα "Πάθη". Στο ποίημα ενυπήρχε ήδη η μουσική»…
Ο Οδυσσέας Ελύτης είπε για το έργο:
«Εκείνο που πρέπει να πω είναι ότι το "Άξιον εστί" δεν γράφτηκε με την πρόθεση να μελοποιηθεί. Το κουράγιο του Μίκη Θεοδωράκη να γράψει μουσική σε έργο που η δυσκολία του στίχου είναι τεράστια, αποτελεί σταθμό στην ελληνική μουσική. Η αρχιτεκτονική της μουσικής του ακολουθεί τόσο πιστά την αρχιτεκτονική του κειμένου που εγώ απόρησα».
Ακολούθησε το «Μάουτχαουζεν» το 1965, ερμηνευμένο συγκλονιστικά από τη Μαρία Φαραντούρη, σε ποίηση Ιάκωβου Καμπανέλλη, εμπνευσμένο από τα βιώματά του στο ομώνυμο στρατόπεδο συγκέντρωσης όπου φυλακίστηκε, και η «Ρωμιοσύνη», σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου πάλι με τον Μπιθικώτση.
Ο Μίκης Θεοδωράκης είναι ποιητής της σύνθεσης, της πράξης. Αναγέννησε την ποίηση με τη μουσική του και της προσέδωσε άλλες οικουμενικές διαστάσεις. Ό, τι δεν μπορούν να πουν οι λέξεις το λέει η μουσική! Το ίδιο το δράμα της ζωής του, το δράμα των συντρόφων του, το δράμα του λαού του, το χάσμα και το δράμα του Κόσμου τον ενέπνευσαν στο ποιητικό του, στο συνθετικό του έργο.
Συνθέτης της μεγάλης ποίησης προάγει την παιδεία και την αφύπνιση του γένους. Διαιωνίζει την παιδεία και την γνώση ως όπλα στους αγώνες του λαού και των αδικημένων όλου του Κόσμου.
Αγωνίστηκε με μανία να επιβάλει το έργο του ενάντια στην άρνηση του μουσικού κατεστημένου και της Συμφωνικής Ορχήστρας της Εθνικής Ραδιοφωνίας και να υπερνικήσει τον δισταγμό ακόμη και του ποιητή της "Άρνησης" ως προς την χρήση του "παρακμιακού" μπουζουκιού του Μανώλη Χιώτη και την λαϊκή φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση στον κύκλο τραγουδιών «Επιφάνεια», σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη. Το αποτέλεσμα δικαίωσε και πάλι την πρωτοποριακή του σύλληψη.
Αγωνίστηκε με μανία να επιβιώσει, όταν το σώμα του έφτανε στα όρια του θανάτου από τις φυλακίσεις, τα βασανιστήρια, την δίψα, την πείνα και την εξορία και η δύναμη της δημιουργίας ήταν η μοναδική δύναμη που τον κρατούσε στην ζωή!
Απομονωμένος στην εξορία στη Ζάτουνα ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποίησε το ποίημα του Άγγελου Σικελιανού, «Πνευματικό Εμβατήριο» και ενέπνευσε τους Έλληνες τον καιρό της δικτατορίας, καλώντας τους να παλέψουν μία ακόμα φορά για την ελευθερία και για τη δικαιοσύνη.
«Εμπρός βοηθάτε να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω από την Ελλάδα»! Αυτή η αναγεννησιακή ποιητική και μουσική δημιουργία αναζωπύρωσε την ελπίδα για τον θρίαμβο του ήλιου στην τυραννισμένη Ελλάδα και στον Κόσμο με τις αφυπνιστικές φωνές της Μαρίας Φαραντούρη, του Αντώνη Καλογιάννη και του Γιάννη Θεοχάρη.
Το λαϊκό ορατόριο «Πνευματικό Εμβατήριο» μαζί με το «Άξιον Εστί», είναι σύμφωνα με τον ίδιο το συνθέτη, τα “έργα-σύμβολα” της προσπάθειάς του για την παλλαϊκή κατάκτηση του έντεχνου.
Επίσης έγραψε πολιτικά κείμενα και ποιήματα, όπως "To Θούριο" και "Στον Άγνωστο Ποιητή" που είναι μια αγωνιώδης κραυγή προς το ελληνικό πνεύμα, όπως εκφράστηκε από τους μεγάλους ποιητές Ρήγα Φεραίο, Διονύσιο Σολωμό, Ανδρέα Κάλβο, Κωστή Παλαμά, Νίκο Καζαντζάκη, Άγγελο Σικελιανό.
«Διονύσιε Σολωμέ, σε σέ κράζω!»…
«Τι άλλο μπορούσα να κάνω; Είχα εξάλλου υποχρέωση να αγωνίζομαι με κάθε μέσον για να δίνω θάρρος στο λαό μας και να ευαισθητοποιώ τη διεθνή κοινή γνώμη. Τη μια μέρα τα έγραφα και τ' ακούγανε όλοι -κάτοικοι και χωροφύλακες- ζωντανά να βγαίνουν από το σπίτι μου και σε δέκα-είκοσι μέρες τα παίζανε σταθμοί όπως του Λονδίνου, της Μόσχας ή του Παρισιού».
Διαχρονικοί οι καρποί της μουσικής του δημιουργίας: Επιτάφιος, Επιφάνια, Πολιτεία Α΄,Β΄,Γ΄και Δ΄, Λιποτάκτες, Μικρές Κυκλάδες, Μαουτχάουζεν, Romancero Gitano, Θαλασσινά Φεγγάρια, Ο Ήλιος και ο Χρόνος, 12 Λαϊκά, Νύχτα Θανάτου, Αρκαδίες, Τα τραγούδια του Αγώνα, Τα τραγούδια του Ανδρέα, 18 Λιανοτράγουδα, Μπαλλάντες, Στην Ανατολή, Τα Λυρικά, Χαιρετισμοί, Επιβάτης, Ραντάρ, Διόνυσος, Φαίδρα, Καρυωτάκης, Τα πρόσωπα του ήλιου κ.ά.
Κι άλλοι διαχρονικοί ποιητές μελοποιήθηκαν και τραγουδήθηκαν υπο την διευθυνσή του απο τον λαό: Κώστας Βάρναλης, Τάσος Λειβαδίτης, Μιχάλης Κατσαρός, Μανώλης Αναγνωστάκης, Κώστας Καρυωτάκης, Κωνσταντίνος Καβάφης, Νίκος Γκάτσος, Αλέκος Παναγούλης, Federico Garcia Lorca, Paul Εluard, Brendan Behan κ.ά. καθώς και κορυφαίοι στιχουργοί, όπως ο Μάνος Ελευθερίου, ο Γιάννης Θεοδωράκης, ο Κώστας Βίρβος, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος κ.ά.
Το συνθετικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη έφτασε στο απόγειο του με το "Canto General" , βασισμένο στο μεγαλόπνοο ποίημα του Pablo Neruda, ένα έργο παγκόσμιας ακτινοβολίας που αγαπήθηκε από τους λαούς όλου του Κόσμου και που αποδόθηκε στα ελληνικά από την σπουδαία φίλη του ποιητή, Δανάη Στρατηγοπούλου. Η σύνθεση του έργου άρχισε στο Παρίσι το 1972, με την παρουσία του Pablo Neruda και, μετά από περιπέτειες, παρουσιάστηκε στο Παρίσι, στο Φεστιβάλ της Humanite, τον Σεπτέμβριο του '74 και ταξίδεψε σε όλον τον Κόσμο με τις πανανθρώπινες διαχρονικές φωνές του Πέτρου Πανδή και της Μαρίας Φαραντούρη.
Για τον Μίκη Θεοδωράκη ο υπέρτατος αγώνας είναι ο αγώνας για την ελευθερία του ανθρώπου. Η πολιτική φιλοσοφία του στηρίχθηκε στην αρχή ότι, χωρίς λαϊκούς αγώνες, η ελευθερία δεν κατακτιέται.
Ο Μίκης Θεοδωράκης δεν ξάπλωσε στο κρεβάτι του Προκρούστη. Προσπάθησε σ' όλη τη ζωή του να μείνει ελεύθερος και ακέραιος. Έλληνας πατριώτης και κομμουνιστής, Έλληνας και Παγκόσμιος ειρηνιστής! Ως άνθρωπος δεν υπήρξε φυσικά αλάθητος, αλλά τολμώντας έμπρακτα να υψώσει την φωνή του για τα πιστεύω του ενάντια στους δυνάστες του Κόσμου και της Ελλάδας, ως ελεύθερος Πολίτης χωρίς άμεση προοπτική νίκης, αναδείχθηκε ηρωικά και τραγικά ανθρώπινος.
Επέβαλε το έργο του κόντρα στους νόμους της φύσης μετατρέποντας τα βασανιστήρια, τις φυλακές και την εξορία σε κίνητρο αντίστασης και αστείρευτη δύναμη δημιουργίας, μετατρέποντας τα συρματοπλέγματα σε πεντάγραμμο και τις πληγές του σε νότες, τις κραυγές των συντρόφων του σε χορωδία, θριαμβεύοντας ενάντια στο σκοτάδι και το θάνατο, ενάντια στην τυφλή βία με διαχρονική πάνφωτη επαναστατική δημιουργία.
Με τη δύναμη του νου και τη γενναία αντίσταση αντέστρεψε υπέρ του τις διώξεις, τις εξορίες και τα μαρτύρια του σώματός του τα έκανε όχημα για την παγκόσμια υποστήριξη και αλληλεγγύη, ξεπερνώντας τα σύνορα, ανοίγοντας διεθνείς λεωφόρους για την παγκόσμια αναγνώριση του έργου του.
Πέταγε πάνω απ' όλα
σαν ελεύθερο πουλί,
ως που να τον συλλάβουν
και πάλι να τον κλείσουν
σ' απάνθρωπο κελί
και τότε κελαηδούσε
κι έγραφε μουσική
κι άυλη αυτή δραπέτευε
στον Κόσμο όλο ταξίδευε
ελεύθερο πουλί
κι η δύναμη του θέριευε
κι η αδούλωτη φωνή
έγινε πανανθρώπινη
παγκόσμια μουσική
που όλους αενάως σε πάλη μας καλεί!
Μίκης Θεοδωράκης - Γιάννης Φαλκώνης
Ο Μίκης Θεοδωράκης μεταλαμπάδευσε τη μουσική του και το πνεύμα του σε όλες τις σύγχρονες γενιές και ευτύχησε να γνωρίσει την αποθέωση εν ζωή! Ευτύχησα κι εγώ να είμαι παρών στις συναυλίες του στο Ηρώδειο, στην Επίδαυρο, στην Μικρή Επίδαυρο, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και Θεσσαλονίκης, στο Καλλιμάρμαρο και σε δεκάδες συναυλίες σε άλλα θέατρα ανά την Ελλάδα.
Όλες είχαν το χαρακτηριστικό της ψυχικής ανάτασης, της αναγέννησης, της αφύπνισης των θεατών μέσα από τη μουσική του και την ποίηση και πάντα τις τελευταίες δεκαετίες τελείωναν με την αποθέωση του συνθέτη, που λειτουργούσε λυτρωτικά για τους θεατές - σαν να αποθέωναν τον ιδανικό και άπιαστο εαυτό τους! Είχα την ευτυχία να παρακολουθήσω τις αφυπνιστικές ομιλίες του, να συμμετέχω στους αγώνες του και να συνομιλήσω κατ' ιδίαν μαζί του. Η φιλοσοφία του, ο αναγεννησιακός νους του, η σοφία του, ο έρωτάς του για τη ζωή και τη δημιουργία γονιμοποίησαν κάθε έκφραση της ζωή μου και της τέχνης μου. Η ευγνωμοσύνη μου είναι παντοτινή.
Το θαύμα όμως είναι ότι μεταλαμπάδευσε τη μουσική του και στα μικρά παιδιά που αποτελούν το μέλλον. Απόδειξη για αυτό είναι οι υπέροχες παιδικές χορωδίες με κορυφαία αυτή του Δημήτρη Τυπάλδου, που τραγουδούν τις δημιουργίες του. Απόδειξη για αυτό είναι ο μικρός Αναστάσης, ο τετράχρονος γιος μου, που τραγουδάει τα τραγούδια του από όταν μίλησε και αποχαιρέτησε τον Μίκη Θεοδωράκη στην Μητρόπολη Αθηνών, τραγουδώντας του το "Σώπα όπου να' ναι θα σημάνουν οι καμπάνες" σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου και το "Λίγο ακόμα" σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη. Δίπλα του κι η μικρότερη κόρη μου, Βούλα, που τραγουδά μαζί του και χορεύει εκστατικά τους "Χαρταετούς", κάνοντας υπερήφανη την μητέρα τους, την Μαρία.
Ακούγοντας τους "Χαρταετούς" ακόμη και νύχτα κλεισμένος σε σκοτεινό δωμάτιο νιώθεις τον ήλιο να σου φωτίζει το πρόσωπο, να καλεί το σώμα σου να χορέψει εκστατικά, υμνώντας τη χαρά της ζωής, βιώνοντας την ακατάλητη δύναμη του φωτός, βιώνοντας την μουσική του ανέσπερου φωτός.
Η μουσική δημιουργία του Μίκη Θεοδωράκη ανατέλλει μαζί με τον ολόλαμπρο φωτοβόλο δίσκο του ηλίου καθώς ολοκληρώνεται το θαλάσσιο ταξίδι του προς τη γη της Κρήτης, καθώς το πανανθρώπινο ταξίδι της αθάνατης τέχνης και της θνητής ύπαρξης του ανθρώπου συνεχίζεται.
Ο ήλιος ανατέλλει, φωτίζοντας το Σύμπαν. Κι εγώ θυμάμαι τη θεωρία του Μίκη Θεοδωράκη για την Συμπαντική Αρμονία, την αρμονία και το χάος, ως αντιθετικά συστατικά του Σύμπαντος Κόσμου, θυμάμαι τα λόγια του:
«Φίλοι μου, αφού υπήρξαν άνθρωποι που πριν χιλιάδες χρόνια έστρεψαν το βλέμμα και τη σκέψη τους στον ουρανό για να αναζητήσουν την Αρμονία και τη Μουσική, δεν είναι νομίζω παράλογο να τους μιμηθεί στην εποχή μας ένας κοινός θνητός, ο οποίος οδηγήθηκε χωρίς να το ξέρει στα ίδια συμπεράσματα μέσω της Μουσικής. Δηλαδή, αν τότε ο ουρανός οδήγησε τον Πυθαγόρα στη Μουσική, σήμερα αυτός ο άλλος, ο κοινός θνητός, οδηγήθηκε από τη Μουσική στον ουρανό».
Ο άνθρωπος είναι ένα κοχύλι που δίνει σχήμα στη θάλασσα που ρέει μέσα του. Ένα καλάμι μέσα από το οποίο περνά η ανάσα της ζωής και με αυτόν τον αγέρα της Φύσης, ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να δημιουργήσει αρμονία ή κακοφωνία! Κάθε άνθρωπος είναι ένας αγωγός, από όπου περνά ένα δυνατό ρεύμα, για να φέρει το Φως ή την καταστροφή στον Κόσμο. Η επιλογή είναι δική σας, όπως και το ανάλογο τίμημα!
Ο αποχαιρετισμός στον αθάνατο Μίκη Θεοδωράκη σημάδεψε το δραματικό και ανηλεές 2021 που συνέχισε και με άλλες σημαντικές απώλειες να δοκιμάζει τις αντοχές μας και την ανθρωπιά μας στην Ελλάδα και σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης.
Μόνη απάντηση, η συνέχιση του αγώνα σε μια σκοτεινή εποχή και η μεταλαμπάδευση του Φωτός, του φωτεινού πνεύματος και της αναγεννησιακής μουσικής του Μίκη Θεοδωράκη στα παιδιά και στις νέες γενιές!
Σχολιάστε